د ۱۷:۴۶, ۲۰ مې ۲۰۱۵ بڼه سمول عثمان منصور انصاري (خبرې اترې \| ونډې) له آی پي بنديزه بخښلی ۶٬۵۳۷ edits و عثمان منصور انصاري د د هېتیانو واکمنۍ مخ د هېتیانو واکمني ته ولېږداوه → تېر توپير		د ۱۶:۱۸, ۵ جون ۲۰۱۶ بڼه سمول ناکړ ANBI (خبرې اترې \| ونډې) له آی پي بنديزه بخښلی ۲۳٬۸۹۹ edits و Typo fixing using AWB بل توپير ←
۱ کرښه: [[دوتنه:Map Hittite rule en.svg\|300px\|بټنوک\|کيڼ\|د هېتیانو واکمنۍ]] '''د هېتیانو واکمنۍ''' (په انگریزي: ''Hittite Empire'') د ۱۶۰۰ کال مخکې له میلادي څخه تر ۱۱۷۸ کال مخکې میلادي پورې په [[تورکيه\|اناتولیا]]، [[سوریه\|سوریې]]، [[لېبنان]] او [[فلسطين\|فلسطین]] کی یوه ستره واکمنۍ وله چی مرکز یی په [[تورکيه\|اناتولیا]] کی پروت وو او [[پلازمېنه]] یی [[خاتوشا]] وه. تر ۱۲۰۰ کال وروسته د هېتیانو واکمنۍ د کورنیو د جگړو په سبب پای ته ورسېدله. ==د هېتیانو ولس== هېتیان د هندو- اروپایی د پخوانی ولسونو څخه وو چی په ۱۹۰۰ کال عیسوی سنی مخکې [[تورکيه\|اناتولیا]] ته ورسېدل. په دی وخت کی هېتیان په درې د ژبو ډلو تقسیم شول او تر څو پیړیو وروسته یی یوه لویه واکمنۍ خوړ کړل. کله چی په ۷۱۷ کال سنی مخکې د هېتیانو وروستی ښار کاراکامش ویچاړ شو نو د هېتیانو حضورت په نژدې ختیځ کی پای ته ورسېدله. Line ۱۱ ⟶ ۹: ==هېتی ژبه == [[دوتنه:Istanbul - Museo archeol. - Trattato di Qadesh fra ittiti ed egizi (1269 a.C.) - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006 dett.jpg\|300px\|بټنوک\|کيڼ\|د هېتیانو خټین دړه]] [[دوتنه:1. rozluštěná věta.JPG\|300px\|بټنوک\|کيڼ\|لمړنی ژباړه شوی هېتی جمله ]] '''هېتی ژبه''' یا '''نیشیلی''' (په لاتینی لیکدود: ''Nishili'') د هند – اروپایی ژبه وله چی د ۲۰ پېړۍ (ق.م.) څخه تر ۱۳ پېړۍ (ق.م.) پورې د هېتیانو په واکمنۍ کی ویل کېده او د هېتیانو واکمنۍ رسمی ژبه هم وله. دغه ژبه د [[مېخي ليکدود\|مېخی لیکدود]] او وروسته [[~~هېروګليف~~هېروگليف\|هېروگلیفی]] لیکدود په مرسته لیکل کېده. هېتی ژبه په ۱۹۱۵ کال کی [[چېکيان\|چیکی]] ژبه پوه د Bedřich Hrozný لخوا توضیخ شوه. ===تاریخ=== لمړنی اثرونه د هېتیانو په هکله په انخیل کی پیدا کېدلای سی. په ۱۹۰۶ کال کی هوگو وینکلېر په [[تورکيه]] کی د هېتیانو پایتخت خاتوشا کشف کړ او په پاچایی مانۍ کی یی لوی ارشیف هم کشف کړ. په دی ارشیف کی ۱۰،۰۰۰ خټین دړې پرتې وي او پر خټین دړو باندی نه پېږندل شوی ژبه وه چی د [[اکدي ژبه\|اکدی]] لیکدود په مرسته لیکل شوی ده. خو څو متنونه په [[بابل\|بابلی]] ژبې کی هم ولیکل شول. د دی معنی دا چی د هېتیانو کارمندانو په هېتی متن کی [[بابل\|بابلی]] او سومېری کلمې هم کارول. کله چی کارمند رسمی متن ولیکه نو په متن کی یی [[بابل\|بابلی]]، سومېری او هېتی کلمې بدل کړ. Line ۲۱ ⟶ ۱۹: خاتوشا د هېتیانو واکمنۍ [[پلازمېنه\|پایتخت]] وو چی د اناتولیا په غرونو کی پروت وو. په دی ځای کی هېتیانو ستره او لویه ښار جوړکړل. دغه ښار ستر دیوالونه درلود چی سور یی ۸ مترو ته ورسېده. په ختوشا کی پاچایی مانۍ، پاچایی، ارشیف او معبدونه پروت وو. دغه ښار په ځانگړی ډول لویه پاچایی کلا وه چی ۸۰ کلومترو د سیند څخه پرته وه. دغه ښار په ۱۱۹۰ کال عیسوی سنی مخکی ویچاړ شو. ==تاریخ== د هېتیانو واکمنۍ په ۱۸۰۰ کال سنی مخکې د پاچا انیتاش لخوا جوړه شوه. په دی وخت کی پاچا انیتاش د هېتیانو قبیلو ټول کړ او په دی وخت کی د هېتیانو واکمنۍ او د هاتیانو قبیلو ~~جګړه~~جگړه پېل شوه او هاتیان ماته وخوړله. هېتیانو تر ~~جګړې~~جگړې وروسته په اناتولیا کی نوی ښارونه نېشاش، زالپا، کوشار او خاتوشا جوړ کړل. په ۱۷ پېړۍ کی خاتوشا د هېتیانو واکمنۍ شو. په دی وخت کی د هېتیانو حکمرانانو خپل دولت تور سمندر ته هم پراخ کړل او پوځ یی [[فرات]] ته هم ورسېده. په ۱۶ پېړۍ کی [[سوریه]] او د کارکامش ښار د هېتیانو لاس ته ورغلل په دی وخت کی د هېتیانو او مصر تر منځ سرحدی مبارزې پېل شول. په ۱۲۷۴ عیسوی سنی مخکې کی د کادش جگړه پېل شوه. په دی جگړې کی فرعون رامسس ۲ غوښتل چی سرحدی ښار کادش ونیو خو پوځ یی نسوای کولای د هېتیانو پوځ ماته ورکړي او رامسس ۲ مجبور شو چی د هېتیانو د پاچا مواتالی سره سوله لاسلیک وکړي. مواتالی تر وفات وروسته پاچا خاتوشیلی ۳ د بابل د حکمران سره سوله لاسلیک وکړ خو په دی وخت کی د اشور واکمنۍ د پراخولو پېل شو. په ۱۱۹۰ کال عیسوی مخکی د هېتیانو پایتخت خاتوشا ویچار شو او د هېتیانو واکمنۍ زوال ته ورسېدله.<ref>http://antiskola.eu/cz/referaty/17942-chetitska-rise-jeji-objeveni-lusteni-jeji-reci-a-bedrich-hrozny#page.1</ref> == سرچينې == <references/>‎ [[وېشنيزه:پخوانی هېوادونه]]

د "د هېتیانو واکمني" د بڼو تر مېنځ توپير