د "کتيتر" د بڼو تر مېنځ توپير

'''کتیتر''' ''([[انگرېزي ژبه|په انگرېزي]]: Catheter)'' په طبابت کې يوه تيوب ته ورته جوړښت ته وايي چې د بدن خاليګاوو،خاليگاوو، قناتونو او اوعيورگونو ته د درېناژ د ترسره کولو، د مايعاتو يا ګازاتوگازاتو د تطبيق او يا د ځينو عملياتي سامان آلاتو د داخلولو لپاره دبدن ننهکې کيږيدننه کيږي. کېدایکتېترونه شيله چېبېلابېلو لهڅيزونو لکه پلاستيک، رابر، شيشې او يا فلزاتو څخه جوړشویجوړ ويشوي. کتيتر په [[بدن]] کې پهد مؤقتيلنډمهال او يا دايمي ډول پرېښودل کېږي او يا دا چې په وقفوي ډول د مجوفو اعضاؤو لکه مثانې د تخلیې لپاره کارول کیږي . پخوانیو سوریایانو به کتیترونه له درګو څخه جوړولکارېږي. د سندونوسوندونو د تطبیق عملیې ته Catheterization وييل کېږي. کتيتر کیدای شي سخت او یا نرم وي.

== تاريخ ==
پخوانیو سوریایانو به کتیترونه د څارويو له رگونو څخه جوړول. همداراز پخوانیو یونانیانو به یو سوری فلزي تیوب د احلیل له لارې مثانې ته د ننهدننه کاوه چې دهغهد لههغه لارېپه مرسته به یې مثانه تشوله. دوۍ دغه تیوب ته د Katheter ( په K نه په C ) اصطلاح کاروله. نن سبا زیاتره کتیترونه له پلاستیک څخه جوړیږي. David[[ډاوېډ Sاس.Sheridan شيرايډېن]] په ۱۹۴۰ میلادي کال کې عصري Disposableيو ځل کارېدونکي کتیترونه اختراع کړل. ده د خپل ژوند په موده کې د کتیترونو څلور کمپنۍ جوړې او خرڅې کړې او په ۱۹۸۸ میلادي کال کې د Forbes[[فوربز مجله|فوربز مجلې]] له خوا ورته د Catheterکتېتر kingپاچا لقب ورکړایورکړل شو. همدارنګههمدارنگه دې د عصري پلاستیکي Disposableيو endotrchealځل tubeکارېدونکي اېنډوټراکيال تيوب د اختراع له کبله چې نن سبا په روتينعادي ډولتوگه په جراحي کې کارول کیږيکارېږي، وستایل شو. دده د اختراع څخه مخکې له سرو رابري تیوبونو څخه ګټهگټه اخستل کیده ، چې له استفادې څخه وروسته به بیا بیا تعقیمیدل او بیا بیا ورڅخه کټه اخستل کیده ، او معمولاً د انتاناتو د انتشار لامل ګرځیدهگرځیده نو ځکه Sheridanشيرايډېن ددېد دې یو ځل استعمالیدونکوکارېدونکيو تیوبونو په اختراع سره وستایل شو.

د ۱۹۰۰ پیړۍ په اوایلوپيل کې ،کې، یوه آیرلندي چې Walsh[[والش]] نومیده او یوه مشهور سکاتلندي يورولوژست چې Norman[[نورمان Gibbonگېبون]] نومیده په ګډهگډه کار وکړ ترڅوچې هغه ستندردمعياري سندونهسوندونه چې نن سبا په شفاخانوروغتونونو کې کارول کیږيکارېږي رامنځته کړل. دغه سندونهسوندونه ددغو دوو جوړونکو جوړونکيو په نوم سره ( Gibbon-Walsh ) یادیږي. چې د Gibbonگېبون او Walshوالش په واسطه تشریح او نظر نورو سندونوسوندونو ته د هغو ښه والي په ګوتهگوته شول.

# د جمع شوو مایعاتو ( Fluid collection ) د دریناژ په خاطر هم له کتیتر څخه ګټهگټه اخستل کیږي لکه بطني آبسې ګانېگانې.

# Angioplasty ، Angiography ، Balloon Septostomy ، Balloon Sinuplasty او یوشمیر نورو معایناتو کې هم کتیترونه کارول کیږيکارېږي.

# په یوه شریان یا ورید کې په مستقیمه توګهتوگه د فشار د معلومولو په منظور له کتیتر څخه ګټهگټه اخستل کیږي.

# په مستقیمه توګهتوگه د داخل قحفي فشار د معلومولو په منظور له کتیتر څخه ګټهگټه اخلو.

# په Epidural خالیګاهخالیگاه ، Subarachnoid خالیګاهخالیگاه او یا د یوې غټې شبکې ( لکه ‌Brachial plexus ) په شاوخوا کې د انستیتیک درملو د تطبیق لپاره له کتیتر څخه ګټّگټّ اخستل کیږي.

# سږو ته د ګازاتوگازاتو د ننویستلو او ایستلو ( اکسیجن او کاربن دای اکساید ) او همدارنګههمدارنگه د هغو انستیتیک درملو د تطبیق په منظور چې د ګازگاز په شکل دي له Tracheal tube څخه ګټهگټه اخستل کیږي.

# د انسولین او یو شمیر نورو درملو د تحت الجلدي تطبیق په منظور له Infusion Set او Insulin Pump څخه ګټهگټه اخستل کیږي.

# Embryo transfer catheter : دا ډول کتیتر له باندې څخه رحم ته د القاح شوې تخمې (چې په Invitro ډول القاح شوې وي ) د داخلولو په منظور کارول کیږيکارېږي. بیلابیل اوږدوالي لري چې اندازه یې له ۱۵۰-۱۹۰ ملي مترو پورې رسیږي.

# Umbilical line : یو ډول کتیتر دی چې په Neonatal intensive care unit ( NICU) کې کارول کیږيکارېږي. دا کتیتر د جنین مرکزي دوران ته د زرلاس رسي لاره برابروي.

# Quinton Catheter : دا ډول کتیتر چې د Tomcat په نوم سره هم یادیږي رحم ته په مستقیمه توګهتوگه د منځل شوي سپرم د داخلولو لپاره په Artificial Insemination کې کارول کیږيکارېږي.

يو ډول کتیتر چې د فولي کتیتر په نوم یاديږي؛ له یوه نازک ، نرم ، معقم ، پلاستیکي یا رابري تیوب څخه عبارت ده چې مثانې ته د ادرار د تخلیې لپاره ننویستل کیږي. څرنګهڅرنگه چې دا کتیتر د یوې مودې لپاره په مثانه کې پریښودلی شو نوځکه د Indwelling کتیتر په نوم سره هم یادیږي.

د یوه ناروغ لپاره د کتیتر د اندازې انتخاب ډیر مهم دی یعنې د هر ناروغ لپاره باید یو مناسب کتیتر انتخاب شي. کتیتر باید ډیر لوی او یا ډیر کوچنی نه وي.د لوی والي په صورت کې د احلیل د مخاطي غشاء د اسکیمیا او ارواء د خرابیدو لامل ګرځيگرځي او د کوچنی والي په صورت کې د کتیتر په شاوخواء کې د ادرار لیکاژ رامنځته کیدلی شي.

د کتیتر اندازه نظر په ضرورت انتخابیږي، د نمونې په ډول که چیرته ادرار ټینګټینگ او وینه لرونکی وي نو غټ سایز کتیتر تطبیق کیږي.په عمومي توګهتوگه د کتیتر درې عمده ډولونه وجود لري:

دا ډول کتیترونه یا د احلیل له لارې او یا هم د Supra pubic لارې مثانې ته ننویستل کیږي. دغه کتیترونه په خپل نهایت کې د یوه کوچني بالون لرونکي وي چې د فولې د تثبیت لپاره کارول کیږيکارېږي او د کتیتر دا یستلو په وخت کې لومړی دغه بالون خالي کوو اوبیا فولې باسو.

Condom catheter: دا کتیترونه معمولاً په مسنو خلکو کې چې Dementia ولري کارول کیږيکارېږي. دلته کوم تیوب په احلیل کې نه تیریږي بلکه یو کندوم ته ورته جوړښت د قضیب له پاسه ځاې پرځاې کیږي او د یوه تیوب له لارې چې د یوې کڅوړې سره نښتی وي ادرار تخلیه کوي. کندوم کتیترونه باید هره ورځ تبدیل شي.

ددغو سندونو په واسطه تخلیه شوی ادرار په یوه کڅوړه کې چې د ادرار دکڅوړې (Urine bag) په نوم یاديږي راټولیږي؛ او بیا د کڅوړې څخه کولی شو هغه د باندې تخلیه او د مختلفو اهدافو (لکه لابراتواري معاینات ) لپاره ورڅخه ګټهگټه واخلو.

# Leg bag : یوه کوچنۍ کڅوړه ده چې د الاستیک بانډ په واسطه په ورانه پورې تثبتیږي. معمولاً د ورځې له خوا کارول کیږيکارېږي.

# Down drain : دا یوه لویه کڅوړه ده چې د شپې له خوا کارول کیږيکارېږي . دا کڅوړه یا په منځکه اچول کیږي او یا هم په چپرکټ باندې ځړول کیږي. د ادرار کڅوړه باید همیشه له مثانې

څخه ښکته موقعیت ولري ترڅو له کڅوړې څخه مثانې ته د ادرار له دوباره ګرځیدوگرځیدو څخه مخنیوی وکړو.

هغه ناروغان چې کتیتر لري ؛ باید هره ورځ د احلیل هغه برخه چې کتیتر ترې راوځې او همدارنګههمدارنگه په خپله کتیتر د اوبو او صابون په واسطه ومنځي. همدارنګههمدارنگه د هر قضاې حاجت څخه وروسته باید ساحه ومنځل شي ؛ ترڅو له انتان څخه مخنیوی وشي.

یو فولي کتیتر د بیلابیلو اهدافو لپاره کارول کیږيکارېږي چې ځینې یې په لاندې ډول ډي:

# معقم لاس ماغوګانماغوگان.