|
پدې كې شك نشته چې پدې سازمان كې له غړيتوب سره به افغانستان يو لړ تشريفاتي او ظاهرې لاسته راوړنې ولري، خو په استمراري ډول په دې سازمان كې گډون خامخا افغانستان دېته اړ باسي تر څو خپلو صنعتي توليداتو، د خامو موادو استخراج او خرڅلاو ته چټكتيا وركړي.
== '''د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې د غړیتوب کرونولوژي''' ==
د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان په ۱۹۹۴ کال کې جوړ شو. هغه مهال افغانستان په کورنۍ جګړهجگړه کې ښکېل و او یو سم مرکزي حکومت یې نه درلود. که څه هم د طالبانو له راتګراتگ سره په افغانستان کې نسبي امنیت ټینګټینگ شو؛ خو نړیوالو د طالبانو حکومت په رسمیت نه پېژاند او په ملګروملگرو ملتونو کې د مجاهدینو حکومت (د استاد رباني استازي) د افغانستان استازیتوب کاوه. د دې ترڅنګترڅنگ هغه مهال په افغانستان اقتصادي بندیزونه هم ولګېدلولگېدل. له همدې کبله حکومت ونشو کړای چې د نړيوالې سوداګرۍسوداگرۍ په سازمان کې غړیتوب وغواړي؛ خو کله چې په افغانستان کې د حامد کرزي تر مشرۍ لاندې نوی نظام رامنځته شو، نو افغانستان هم د ۲۰۰۴ کال د نوامبر په ۲۱مه په دغه سازمان کې د غړیتوب رسمي غوښتنه وکړه.
د افغانستان له رسمي غوښتنې وروسته، د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان د افغانستان په اړه د ۲۰۰۴ کال د ډېسمبر په ۱۳مه یو کاري ټیم جوړ کړ، چې له ۲۸ هېوادونو څخه جوړ و او مشري یې هالنډ کوله. په دغو ۲۸ هېوادونو کې ډېری هغه هېوادونه وو، چې افغانستان تجارتي اړيکې ورسره لري؛ لکه ګاونډيگاونډي هېوادونه (چین، پاکستان، تاجکستان) هند، جاپان، روسیه، سعودي عربستان، اروپايي ټولنه او نور.
د ۲۰۰۹ کال د مارچ په ۳۱مه افغانستان د تجارتي سیاستونو راپور وړاندې کړ، چې د ۲۰۱۰ کال د جولای په ۲۶مه بیا د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان لهخوا پرې پوښتنې او ځوابونه راغلل.
د ۲۰۱۱ کال د جنورۍ په ۳۱مه د افغانستان په اړه د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان د کاري ټیم لهخوا لومړنۍ ناسته وشوه او د افغانستان د غړیتوب ترلاسه کولو پورې يې په بېلابېلو وختونو کې پنځه ناستې وکړې (چې دویمه ناسته یې د ۲۰۱۲ کال د جون په ۱۸مه؛ درېیمه ناسته یې د ۲۰۱۲ کال د ډېسمبر په ۷مه؛ څلورمه ناسته یې د ۲۰۱۳ کال د جولای په ۲۵مه او وروستۍ ناسته یې د ۲۰۱۵ کال د نوامبر په ۱۱مه نېټه وکړه).
همدا راز افغانستان د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان له نورو غړو سره هم د سوداګرۍسوداگرۍ په اړه بحثونه وکړل او له هغوی سره هم توافق ته ورسېدل. په پای کې د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کاري ډلې خپل بشپړ راپور د ۲۰۱۵ کال د نوامبر په ۱۳مه دغه سازمان ته وړاندې کړ او بالاخره افغانستان د ۲۰۱۵ کال د ډېسمبر په ۱۷مه د کینیا د نایروبي په غونډه کې، د اجرائیه ریاست د لومړي مرستيال انجینر محمد خان لهخوا له دغه سازمان سره د پروتوکول پر لاسلیکولو، غړیتوب ترلاسه کړ.<ref>وګورهوگوره:
https://www.wto.org/english/thewto_e/acc_e/a1_afghanistan_e.htm#fnt1
</ref>
== '''د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان په تړاو د افغانستان تګلارهتگلاره''' ==
د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ په سازمان کې د افغانستان د غړیتوب تر شا په عمومي ډول موخه دا وه، چې هېواد به په اقتصادي برخه کې پرمختګپرمختگ وکړي او د آزادې او بلا امتیازي سوداګرۍسوداگرۍ څخه به برخمن شي. په تجارتي او ترانزيټي برخه کې به یې شخړې هوارې او بهرنۍ پانګونېپانگونې به راجلب کړای شي .
افغانستان په دغه سازمان کې د غړیتوب په موخه، د سوداګرۍ،سوداگرۍ، اقتصاد او پانګونېپانگونې په برخو کې یو شمېر اصلاحات رامنځته کړل او تراوسه یې د توکو د تجارت په اړه ۹ دوهاړخیزې توافقنامې او د خدماتو په اړه ۷ دوهاړخیزې توافقنامې لاسلیک کړې دي.
د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان د رامنځته کېدو ستره موخه د تجارت لپاره د پولو خلاصول او د تعرفې ټيټول دي او افغانستان هم له همدې کبله پر ټولو تجارتي محصولاتو ۱۳.۵ سلنه اوسطه تعرفه، پر زراعتي محصولاتو یې په اوسط ډول ۳۳.۶ سلنه او په غير-زراعتي محصولاتو یې په اوسط ډول ۱۰.۳ سلنه تعرفه لګولېلگولې ده.
په نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې له غړیتوب سره به، افغانستان په اتومات ډول د مخابراتي معلوماتو تړون هم لاسلیک کړي او د دغه تړون له مخې به د مخابراتي معلوماتو پر ټولو محصولاتو هم ټکس ختم شي. د افغانستان د صادراتو تعرفه په ۲۴۳ صادراتي ډولونو ده، چې له دې جملې څخه پر ۲۹.۶ سلنو باندې به ۱۰ سلنه تعرفه وي او پر ۲۴.۲ سلنو باندې به بیا ۲.۵ سلنه تعرفه راشي. همدا راز افغانستان د خدماتو په برخه کې په ۱۱ برخو او په ۱۰۴ عضوي برخو کې، د ځانګړوځانگړو اصلاحاتو راوستلو ژمنه هم کړې ده .<ref>وګورهوگوره: <nowiki>https://www.wto.org/english/news_e/news15_e/afgancommitmentsmc10_e.pdf</nowiki></ref>
== پر افغانستان د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان مثبت او منفي اغېزې ==
د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې د افغانستان غړیتوب به، پر افغانستان د اقتصاد او تجارت په برخو کې ژورې اغېزې وښندي. دا چې افغانستان هم د مخ پر دوې او وروسته پاتې هېوادونو له جملې څخه دی، نو له همدې کبله به دا غړيتوب د افغانستان لپاره مثبت او منفي اغېزې دواړې ولري:
=== مثبت ټکي: ===
• د شخړو هواری: د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان د جوړېدو یوه موخه دا ده، چې په دغه سازمان کې به بېلابېل هېوادونه خپلې سوداګريزېسوداگريزې شخړې هواروي؛ ځکه نو له دې وروسته به افغانستان وکړای شي، له نورو هېوادونو سره خپل سوداګريزسوداگريز جنجالونه په آسانۍ سره هوار کړي.
• مساويانه چلند: د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان بله موخه دا ده، چې له هېڅ یوه هېواد سره به امتیازي چلند نه کېږي. که یو هېواد له بل سره امتیازي چلند کوي، نو مجبور دی چې دغه برخورد له ټولو هېوادونو سره وکړي. د بېلګېبېلگې په ډول که اروپايي اتحادیه د کچالو په برخه کې د امریکا کچالو ته کوم امتیاز ورکوي، نو بیا اړ ده چې د افغانستان له کچالو سره هم ورته چلند وکړي .
• آزاده سوداګريسوداگري: د دغه سازمان د جوړېدو یوه بنسټيزه موخه دا هم ده، چې په نړۍ کې سوداګريسوداگري ازاده شي او پرمخ یې د تعرفې خنډونه ونه زیږي؛ له همدې امله به افغانستان نه یوازې دا چې د نړۍ د ۱۶۴ هېوادونو مارکېټونو ته لاسرسی ومومي، بلکې صادرات به یې هم په نورو هېوادونو کې له لوړو تعرفو سره مخ نه شي.
• د ترانزیټي ستونزو هواری: افغانستان چې په وچه کې راګیرراگیر هېواد دی او له نورې نړۍ سره د تجارت په برخه کې له تېرو څو لسیزو راهیسې له ډېرو ستونزو سره مخ دی. د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې د افغانستان له غړیتوب سره به، افغانستان وکړای شي چې د ترانزيټ په برخه کې شته شخړې او ستونزې په دغه سازمان کې هوارې کړي.
• د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان مرستې: ځینې شنونکي په دې باور هم دي، چې په دغه سازمان کې د غړیتوب له ترلاسه کولو سره به افغانستان په ځینو برخو کې له دغه سازمان څخه مرستې هم ترلاسه کړي.
• د ډمپینګډمپینگ سیاست مخنیوی: ځينې پرمختللې کمپنۍ په نورو هېوادونو کې د خپلو توکو د نرخونو له کمولو سره داخلي صنعتونه ماتوي او د هغه ځای مارکېټونه په خپل کنترول کې اخلي. د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان یوه موخه دا هم ده، چې د ډمپینګډمپینگ سیاست مخنیوی وکړي.
• پانګونېپانگونې راجلبول: که څه هم د پانګونېپانگونې جلبول تر ډېره د هېواد له امنیتي او سیاسي ثبات سره ډېره اړیکه لري؛ خو د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان له غړیتوب سره به افغان حکومت بهرنیو پانګوالوپانگوالو ته شين څراغ ورکړي، چې افغانستان نړیوالو اصولو ته پابند دی او په دې توګهتوگه به د بهرنيو پانګوالوپانگوالو باور زیات شي.<ref>وګورهوگوره: [http://moci.gov.af/en/page/8774]
http://moci.gov.af/en/page/8774
=== منفي ټکي: ===
• نويو زیږېدلو صنعتونو ته ګواښگواښ: په ځینو هېوادونو کې چې صنعتونه نوي راټوکېدلي وي، د هغو هېوادونو حکومتونه له دغو صنعتونو څخه د ملاتړ په موخه پر وارداتي توکو تعرفې لوړوي، څو دغه نوي داخلي صنعتونه له بهرنیو صنعتونو سره په رقابت کې مات نه شي؛ خو د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې له غړیتوب سره به افغانستان پر وارداتو تعرفې لوړې نه شي کړای او په دې توګهتوگه به په داخلي توګهتوگه نوي ټوکېدلي صنعتونه له بهرنیو صنعتونو سره په مقابله کې ضربه وویني او له وارداتي توګوتوگو سره په رقابت کې به مات شي. له همدې کبله داسې انګېرلانگېرل کېږي، چې په هېواد کې به د بېکارۍ کچه نوره هم لوړه شي.
• سبسېډي ختمول: د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان د زراعتي او صنعتي “سبسېډي” پر ختمولو ټینګارټینگار کوي، چې دا بیا بهر ته د افغانستان پر زراعتي او صنعتي صادراتو ژوره اغېزه ښندي.
• د عایداتو کمښت: د نړیوالې سوداګرۍسوداگرۍ سازمان کې له غړیتوب سره به افغانستان ونشي کړای، چې نور پر وارداتو لوړې تعرفې ولګويولگوي او په دې برخه کې به د حکومت عایدات راکم شي.<ref>'''د ستراتېژیکو او سیمهییزو څېړنو مرکز تحلیل، دسمبر ۲۶، ۲۰۱۵. لینک:''' http://www.nunn.asia/61693</ref>
[[وېشنيزه:د سوداگرۍ نړيوال سازمان]]
[[وېشنيزه:نړيواله سوداگري]]
| 