د "اقتصادي نظام" د بڼو تر مېنځ توپير

د '''کاپیټلیزم''' {{Lang-en|Capitalism}} کلمهکلېمه د لومړي ځل لپاره په کال ۱۸۵۴،۱۸۵۴ز کال، د انګلیسي ژبې په یوه ناول کې د پانګې د ملکیت په مانا استعمال شوې. د انګلیسي ژبې قاموس یاده کلمهکلېمه د Capital څخه اخیستل شوې ګڼي چې د لاتینې ژبې د Caput اوښتې بڼه ده او د (سر) مانا ورکوي.

کاپیټلیزم د لوېدیځ د لیبرال ډیموکراسۍ اقتصادي مفکوره ده، او د هغه نظام نوم دېدی چې په هغه کې د یوې ټولنې اقتصادي منابع د عامو وګړو په شخصي ملکیت کې وي او ټول خلک د خپلو شخصي ګټو لپاره کار کوي. حکومت د چا په ملکيت، د سوداګرۍ په چارو او فعالیتونو کې هيڅ ډول لاسوهنه نه لري. د اقتصادي فعالیتونو اصلي موخه پکېپه کې ګټه ترلاسه کول دي.

==منځته راتګ:==

په منځنیو پيړیو کې اروپايي ټولنو په هره مانا ډیر وروسته پاتې او تیاره ژوند درلود، هم له مادي او هم له معنوي اړخه. خلک پکېپه کې په دریو ډلو ویشل شوي و. لومړۍ ډله یې اشراف و چې پراخه ځمکې یې درلودې او د عیش و عشرت ژوند یې کاوه. دوهمه طبقه پکېپه کې د کلیساوو راهبان و. دوی په ټولنه کې د خلکو د ناپوهیو او جهالت څخه په استفادې په هغوی خپل ناقص افکار چلول او د فیوډالانو د ګټو لپاره به یې کار کاوه. دریمه ډله خلک پکېپه کې بزګران و چې د ټولنې تر ټولو ټیټه طبقه وه او د ژوند له ټولو مزایاوو بې برخې و. لکه ماشینونه به یې یواځې د اشرافو او راهبانو په چوپړ کې شپې، ورځې تیرولې.

** د قومي دولتونو منځته راتګ

د کاپیټلیزم اقتصادي نظریه د منځنیو پیړیو له ختمیدو وروسته، له اولسمې پیړۍ راپدیخواراپدېخوا رامنځته شوې چې په اوایلو کې یې د سوداګرۍ بڼه درلوده، وروسته یې صنعتي شکل خپل کړ او په شلمه پیړۍ کې د پانګوال اقتصادي نظام په نامه شهرت ته ورسید.

* د [[آزادازاد بازار اقتصاد]] Free Market Economy:

په دغه نظام کې د توکو او خدمتونو قیمتونه د بازار د قوو ( عرضې او تقاضا) د تقاطع په نتیجه کې ټاکل کیږيکېږي. په کوم نرخ چې د بازار عرضه او تقاضا مساوات ته ورسیده، هماغه نرخ په بازار کې د پیر او پلور قیمت ټاکل کیږيکېږي. په دې ډول نظام کې حکومت د هیڅ ډول مداخلې اجازه نه لري.

دا نظام هم د آزادازاد بازار یو ډول دی؛ مګر دولت پکېپه کې د ټولنیزو ګټو او سهولتونو د برابرولو په موخه په ځېنوځینو خاصو برخو کې د مداخلې حق لري. د ټولنیز بازار اقتصاد د غربي او شمالي اروپا په ځېنوځینو هیوادونو او چاپان کې منل شوی نظام دی.

دا د معاصر بازار هغه ډول دی چې په هغه کې دواړه، خصوصي او دولتي سکټورونهسېکټورونه په اقتصادي کړو وړو کې ونډه لري. ممکنه ده چې د ونډو تر منځ یې توپیر موجود وي او یا هم په ځېنوځینو برخو کې دولت له انحصاري دریځه برخمن وي، خو په ټوله کې دولت له خصوصي سکتورسېکټور سره یو ځای، اوږه په اوږه اقتصادي فعالیتونو مختهپر مخ وړي.