د "د افغانستان ژبې" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته |
پښتو مي اوچت سر کې کړه |
||
۱۶ کرښه:
په اوس وخت کې په [[افغانستان]] کې تقریبًا په ۳۰ ژبو خبری کېږي. خو یوازې پښتو او دري د [[افغانستان]] رسمي ژبې دی. دا هېواد په نننی وخت کې تقریبًا ۲۹ میلیونه اوسېدونکي لری. د [[پښتو]] ژبې د ویونکو شمیر په سلو کې شپتو ته رسېږی. د [[افغانستان]] د آخری اساسی قانون په یوې مادې کې پښتو ژبه په رسمی توگه ومنله شوه، خو دري هم اهمیت لري او ډېر کتابونه پرې ترجمه کېږې. ټول ښوونکی او زده کوونکی په دواړو ژبو ښه پوهېږی. د افغانستان په شمالی سیمو کې په ځانگړي ډول دري، ازبکی (اوزبکی) او تاجیکی ویل کېږي. د افغانستان په جنوبی سیمو کې د پښتو ژبه ډېر اهمیت لري. [[کندهار]] او [[جلالكوټ|جلال آباد]] د پښتو ویونکو مهم مرکزونه دی.
==د دري ژبه==▼
دري د عصري فارسي د ژبو د فورمونو څخه ده چي په [[افغانستان]] کې د دري په نوم رسمي شوې . دغه ژبه د سرشمېرنې او وگړشمېرنې له اړخه سمتي ژبه ده ځکه چې د پښتنو پر پرتله د افغانستان په ځینو سیمو کې د دري ژبو شتون لږ دی او يا هم وگړي يې په ټول افغانستان کې تیت او خواره واره ندي ، يوازې غټو ښارونو کې او په شمال کې يې شمېر ډېر دی . د دري ابېڅې له [[عربي ژبه|عربي]] توروڅخه جوړه شوې ده ، چې د تورو ( فونيمونو )شمېر يې ۳۲ ته رسېږي. په دې کی څلور غږه ( پ، چ، گ، ژ ) د دري يا پاړسي ځانگړي توري دي. د ۱۰مې پېړۍ څخه ویل او لیکل شوې ده. دغه ژبه د ساسانیانو پاړسي څخه جوړه شوه. د ژبپوهانو په نظر د دري نوم د دربار د کلمې څخه اخیستل شوی دی. همدا رنگه د تاريخ لومړني مخکښ هېروډوټس خپل هيستېريه کتاب کې د دري ژبې او ويوونکيو په هکله دا وايي چې دغه خلک د ننني [[افغانستان]] د شوهيلي غرونو لمنو کې استوگنه درلوده او په غرونو کې ايسار ېې د کډوالۍ ژوند کاوه ځکه ېې خلک د درې خلک ياد شوي چې ښايی د ژبې نوم هم د درې څخه رامنځته شوی وي . د دري ژبه تقریبًا ۲۰ میلیونه ویونکی لري چی پکې تاجیکیان،هزاره گان او ایماقان شامل دي. همدا ژبه د ډېرو شاوخوا گړدودونه لري چې په دې کې هزاره گي ، ايماقي ، تاجيکي ، ايراني ، يا پاړسي او هم فارسي د يادولو وړ دي . دغه ژبه په ځانگړي ډول په [[کابل]]، [[مزار شريف|مزار شریف]]، [[د بدخشان ولایت|بدخشان]]، [[هرات]] او بامیان کې ډېره ویل کېږی. دري ادبیات په [[افغانستان]] کې د ۱۰ مې پېړۍ څخه رواج شوې ده . په ۱۱ مې پېړۍ کې د محمود غزنوي په پاچایۍ کې مشهورو شاعرانو ابوالقاسم حسن عنصري بلخي، ابوالحسن علي بن جولوغ فرخي سیستاني او حکیم ابوالقاسم فردوسي توسي خپل اثرونه رامنځته کړل. په ۱۵ مې پېړۍ کې د [[گوډ تېمور|تیموریانو]] د حکمرانانو په وخت کې دري ادبیات اوج ته ورسېده.په دې وخت کې نورالدین عبدالرحمن جامي او بدرالدین هلالي مشهور شاعران و. په ۱۹ مې پېړۍ کې حمید کشمیري یو مهم اثر ولیکه چی د اکبرنامه په نوم یادېږي.▼
==د پښتو ژبه==
Line ۲۳ ⟶ ۲۱:
[[پښتو]] د افغانستان له ټولو لوی ژبه ده او دا د اریانا د ژبو څخه ده چې په ځانگړي ډول د [[افغانستان]] په شمال ختيځ بلخ شاوخوا سيمو کې په ۳۵۰۰زره کاله مخزېږدي کې رامنځته شوې . دا ژبه يوازې سمتي نده بلکې د پخوا څخه د افغانستان ملي ژبه وه،ځکه چې د سمت له پلوه په ټولې اسيا کې د پښتو ژبې ويوونکي په افغانستان کې اکثریت جوړوي او دافغانستان کې هرې برخې او هر گوټ کې ويونکي خواره واره مېشت دي . همدارنگه د افغانستان د تر ټولو ډېرکي قام ژبه ده . دغه ژبه برسېره پر ټول افغانستان کې په ځانگړي توگه سوېلي او ختيځو سیمو کې ډېر ويوونکي لري. پښتو تقریبًا ۵۰ گړدوده لري . د دغو گړدودونو څخه درې گړدوده په درېو سيمو کې ډېر ويونکي لري . په دغه درې سيمو کې د [[د کندهار ولايت|کندهار]] گړدود، د [[د ننگرهار ولايت|ننگرهار]] گړدود او د پکتیا گړدود د يادولو وړ گړدودونه دي ، خو په رسمي لحاظ په درېو سمتي ليکو يادېږي ، لکه سوهيلي گړدود ، سوېلي گړدود ، او منځينی گړدود. او د مهمو گړدودونو په کتار کې شمېرل کېږي. پښتوابېڅې له عربي توروڅخه جوړې شوي ، چي د تورو ( فونيمونو )شمېر يې څلوېښتو ته رسيږي. په دې کې اته غږونه ( ټ ، ډ ، ړ ،ږ ،ژ،ځ ،څ ، ښ ،ڼ ) د[[پښتو]] خپل ځانگړي فونيمونه دي.
دپښتوداوسنۍ ابېڅې په باب عام روايت دادی، چې دااوسنۍ بڼه يې دسلطان محمودغزنوي په زمانه کې دده دوزير خواجه حسن ميوندي په حکم دقاضي سيف الله په زياراوکوښښ تراصلاح اوسمون وروسته رامنځته شوه. په عين حال کې د هندي ليکوالو له خوا داسې روات دی چې د محمود غزنوي په وخت کې د پښتو ژبې سره سخت حسايستونه رامنځته شوه او حساسيتونه دې پولې ته ورسېدل چې د ځينو سيمه ييزو شاعرانو په خولو کې به ېې سکروټې ورکولې او د ظلم لاندې به ېې نیولي و . په هماغه پیر کې د پښتنو ډېر علمي اثار له منځه تللي. عام روايت داسې دی چې د پښتنو روحاني مشر د قلم او تورې خاوند بايزيد روښان ( ٩٣١ ـــ ٩٨٠ هـ ق ) د ژبې لیکدود او ليکبڼه د عربي ابېڅو په مرسته ورغوله .په پښتوالفبې کي د [[بايزيد پير روښان |پير روښان بايزيداورمړ]]، داخونددروېزه ننگرهاري ( ٩٣٩ ـــ ١٠٤٨ هـ ق ) ، د[[خوشحال خان خټک]] ( ١٠٢٢ ـــ ١١٠٠ هـ ق) اوبيا په معاصرينوکي د[[محمد گل خان مومند|وزيرمحمدگل خان مومند]] ، [[عبدالصمد خان اڅکزی|خان عبدالصمدخان]] او[[قلندرمومند]] له خوا يولړبدلونونه راغلي دي خوپه دې ټولوکي يې هغه شکل منل شوی اوعام شوی دی ، چي دکابل د پښتو ټولنې په نوښت د[[افغانستان]] اوپښتونخواپوهانو تر گډو غونډواوپرېکړو وروسته ومنل. زموږ دپښتنومعاصر ې ليکنې له ځينو بدلونونوسره په همدې ابېڅو ليکل کېږي. د پښتو د ژبې اهمیت په ۱۷۴۷ زېږدي کال کې راوچت شو او په ۱۹۳۶ ز ېږدي کال کې پښتو د [[افغانستان]] رسمی او ملي ژبه منل شوې.
▲==د دري ژبه==
▲دري د عصري فارسي د ژبو د فورمونو څخه ده چي په [[افغانستان]] کې د دري په نوم رسمي شوې . دغه ژبه د سرشمېرنې او وگړشمېرنې له اړخه سمتي ژبه ده ځکه چې د پښتنو پر پرتله د افغانستان په ځینو سیمو کې د دري ژبو شتون لږ دی او يا هم وگړي يې په ټول افغانستان کې تیت او خواره واره ندي ، يوازې غټو ښارونو کې او په شمال کې يې شمېر ډېر دی . د دري ابېڅې له [[عربي ژبه|عربي]] توروڅخه جوړه شوې ده ، چې د تورو ( فونيمونو )شمېر يې ۳۲ ته رسېږي. په دې کی څلور غږه ( پ، چ، گ، ژ ) د دري يا پاړسي ځانگړي توري دي. د ۱۰مې پېړۍ څخه ویل او لیکل شوې ده. دغه ژبه د ساسانیانو پاړسي څخه جوړه شوه. د ژبپوهانو په نظر د دري نوم د دربار د کلمې څخه اخیستل شوی دی. همدا رنگه د تاريخ لومړني مخکښ هېروډوټس خپل هيستېريه کتاب کې د دري ژبې او ويوونکيو په هکله دا وايي چې دغه خلک د ننني [[افغانستان]] د شوهيلي غرونو لمنو کې استوگنه درلوده او په غرونو کې ايسار ېې د کډوالۍ ژوند کاوه ځکه ېې خلک د درې خلک ياد شوي چې ښايی د ژبې نوم هم د درې څخه رامنځته شوی وي . د دري ژبه تقریبًا ۲۰ میلیونه ویونکی لري چی پکې تاجیکیان،هزاره گان او ایماقان شامل دي. همدا ژبه د ډېرو شاوخوا گړدودونه لري چې په دې کې هزاره گي ، ايماقي ، تاجيکي ، ايراني ، يا پاړسي او هم فارسي د يادولو وړ دي . دغه ژبه په ځانگړي ډول په [[کابل]]، [[مزار شريف|مزار شریف]]، [[د بدخشان ولایت|بدخشان]]، [[هرات]] او بامیان کې ډېره ویل کېږی. دري ادبیات په [[افغانستان]] کې د ۱۰ مې پېړۍ څخه رواج شوې ده . په ۱۱ مې پېړۍ کې د محمود غزنوي په پاچایۍ کې مشهورو شاعرانو ابوالقاسم حسن عنصري بلخي، ابوالحسن علي بن جولوغ فرخي سیستاني او حکیم ابوالقاسم فردوسي توسي خپل اثرونه رامنځته کړل. په ۱۵ مې پېړۍ کې د [[گوډ تېمور|تیموریانو]] د حکمرانانو په وخت کې دري ادبیات اوج ته ورسېده.په دې وخت کې نورالدین عبدالرحمن جامي او بدرالدین هلالي مشهور شاعران و. په ۱۹ مې پېړۍ کې حمید کشمیري یو مهم اثر ولیکه چی د اکبرنامه په نوم یادېږي.
==اوزبکی ژبه==
| |||