د "نړیوال تشيال تمځای" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
ود سمون لنډیز نسته
و د انګلیسي متن تخنیکي پښتو ژباړه چې پاتې برخه به يې وروسته اپډېټ شي.
۱ کرښه:
[[دوتنه: STS-133 International Space Station after undocking 5.jpg |بټنوک|300px|کيڼ|نړيوال تشیال تمځای په ۲۰۱۱ کال کی]]
ځمکهنړیوال پهتشیال خپلتمځای (International Space Station) د ځمکې په ټیټ چورلېځ (مدارlow Earth orbit) کې کابویوه ۱۰۷۰مېشتوړه مصنوعيلاسي سپوږمکیانېسپوږمکۍ لري.(artificial satellite) ده چې لومړۍ برخه یې په دې۱۹۹۸ کې نړیوالچورلېځ تشیال(مدار) ته ولېږل شوه. دا تمځای (Internationalنن Spaceسبا Station,په ISS)تشیال کې تر ټولو لویه لاسي (مصنوعي) سپوږمکۍ ده چې له ځمکې څخه د شپې له خوا کله نا کلهزیاتره په لغړو سترګو هم لیدل کېدای شي. دا چې [[بهرنینړيوال تشیال]] چيرېتمځای پيليږيله كومفشاري ټاكلىرغبېلګو وېش(pressurized نهmodules)، لري؛بهرنیو خواډانو، بيالمریزو همهیندارو، داو كارماننورو كرښهرغتوکو (Kármánجوړ line)شوی چېدی. د سمندردې لهتمځای مخرغتوکي څخهپه ۱۰۰ټوټو كيلوټوټو مترهد (۶۲پروټون ميله(Proton) لوړوالىاو لريسویوز (Soyuz) په ټوليزنامه ډولروسي پهتوغندیو تشيالنياو تړونونوهمدارنګه (spaceامریکایي treaties)تشیالي کېماکوګانو د(Space بهرنيShuttles) تشيالله دلارې پيل پهتشیال توگهته كارولولېږل كېږيشول.
 
نړیوال تشیال تمځای په ټیټ‌راښکون (microgravity) او تشیالي چاپېریال (space environment) کې د یوه څېړنیز لابراتوار دنده ترسره کوي چې په دې کې د څېړنډلو له خوا د ژوندپوهنې، وګړ-ژوندپوهنې، پنځپوهنې، ستورپوهنې، هسکاڼپوهنې، او نورو پوهنیزو ډګرونو اړوند ازموینې ترسره کېږي. برسېره پر دې، دا د هغو تشیالبېړیو (spacecraft) د سامانونو د کتلو او ازمویلو لپاره هم مناسب ځای دی چې سپوږمۍ او مریخ ته ماموریتونه ترسره کوي. دا تمځای د ځمکې په ټیټ چورلېځ کې له ۳۳۰ څخه تر ۴۳۵ کیلو متره (۲۰۵ – ۲۷۰ میله) لوړوالی لري چې د زوېزډا رغبېلګې (Zvezda Module) او یا هم د ورغلیو تشیالبېړیو د انجنونو له لارې پر‌له‌پسې مانورې کوي--- او په یوه شپه او ورځ کې ۱۵،۵۴ واره پر ځمکې را چورلي.
نړیوال تشیال تمځای (ISS) یوه تشیالنۍ اډه ده چې د سمندر له مخ څخه کابو ۴۲۰ کیلو متره لوړوالی لري او د ۱۹۹۸ د نومبر پر ۲۰مه تشیال (فضا) ته وتوغول شوه. دا په تشیال کې د یوه څېړنیز لابراتوار دنده ترسره کوي چې په دې کې ستورمزلي د بیولوژي، ستورپوهنې، پنځپوهنې (فزیک)، او داسې نورو شیانو په اړه څېړنې ترسره کوي. تر اوسه پورې د ۱۵ هېوادنو ستورمزلو له دې څخه لیدنه کړې ده.
 
نړیوال تشیال تمځای د روسي سالیوت (Salyut)، الماز(Almaz)، او میر (Mir)؛ او امریکايي سکایلېب وروسته نهم تمځای دی چې وګړي کې اوسېږي. دا تمځای له تېرو ۱۴ کلونو او د ۲۰۰۰ کال د نومبر پر ۲مه د لومړي لېږد (Expedition 1) له رسېدا راهیسې په پر‌له‌پسې توګه هستوګن دی--- چې دا په تشیال کې د وګړیو تر ټولو اوږد شتون دی چې د میر (Mir) ریکارډ یې چې ۹ کاله او ۳۵۷ ورځې وو مات کړی دی. د بېلابېلو تشیالبېړیو لکه سویوز (Soyuz)، پراګرس (Progress)، آټومېټډ ټرانسفر وهیکل (Automated Transfer Vehicle)، ایچ-۲ ټرانسفر وهیکل (H-II Transfer Vehicle)، ډرېګن (Dragon)، او سیګنوس (Cygnus) له خوا د دې تمځای د ترمیم چارې ترسره کېږي. تر اوسه پورې د ۱۵ هېوادونو ستورمزلو له دې څخه لیدنه کړې ده.
دا تمځای مدام د حرکت په حال کې دی او پر ځمکې په ۲۷۷۲۴ کیلو متره/ساعت سره را چورلي؛ او په یوه ورځ کې ۱۵.۵۴ واره پر ځمکې را څرخي --- یانې په ۹۳ دقیقو کې یوه پیره بشپړوي. په تمځای کې سر و کال لږترلږه درې کسان مېشت وي --- چې هغوی ته خواړه، څښاک توکي، او تازه مېوه د ځمکې له خوا لېږل کېږي.
 
وروسته له دې چې په کال ۲۰۱۱ کې د امریکا د تشیال ماکو پروګرام (Space Shuttle Program) پای ته ورسېد، نړیوال تشیال تمځای ته د ستورمزلو د وړلو راوړلو دنده یوازې د روسي سویوز توغندیو (Soyuz Rockets) له غاړې شوه، او ډرېګن (Dragon) هم یوازې له تمځای څخه ځمکې ته د توکو د راوړلو دنده ترسره کوي؛ هغه په دې خاطر چې د سویوز دا وړتیا ډېره محدوده ده.
نړیوال تشیال تمځای (ISS) د کاناډا، امریکا، جاپان، روسیې، او اروپایي تشیال ادارې (European Space Agency) شریک دی. نن سبا دې ته زیاتره پروازونه له قزاقستان څخه ترسره کېږي.
 
د نړیوال تشیال تمځای پروګرام (ISS Programme) د پنځو تشیالي ادارو لکه ناسا (NASA)، روسکوزموس (Roscosmos)، جاکسا (JAXA)، اروپايي تشیال ادارې (European Space Agency, ESA)، او کاناډايي تشیال ادارې (Canadian Space Agency, CSA) یوه ګډه پروژه ده. د دې تمځای څښتنتوب (ملکیت) او کارونه د دې هېوادونو ترمنځ پر تړونونو ولاړ دي. تمځای پر دوو برخو وېشل شوی چې روسي چورلیزه ونډه (Russian Orbital Segment, ROS) او امریکایي چورلیزه ونډه (United States Orbital Segment, USOS) یې بولي--- او ډېر نور هېوادونه په شریکان دي.
[[وېشنيزه: كيهاني سټېشن]]
 
[[وېشنيزه: كيهانيتشیالي سټېشنتمځای]]