د "غاټول" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته
۱ کرښه:
 
 
[[File:Tulip agenensis ZE.jpg|بټنوک|150px|د غاټول گل (گل لاله)]]
 
'''د غاټول گل''' (په فارسي گل لاله) چې ځینې خلک یې خاټول هم بولي د سوسن کورنۍ چې په افغانستان او گاونډیو هېوادونو کې یې د لومړي کال لمانځلو یواځینې لامل گڼلی شو. ددې گل څه باندې ۱۰۰ تر ۱۵۰ مختلف ډولونه ثبت شوي. دا گل د نړۍ په هره برخه کې راشنه کېږي، مگر په خپل سر راټوکېدونکي گلانو سیمه یې بیا د مرکزي اسیا هېوادونه دي چې د وښو په څېر راشنه کېږي. د راټوکېدو موسم یې د پسرلي (بهار) موسم دی. دا گل په افغانستان، ترکیه، ایران، د اورال غرونو د سیندونو په سواحلو، د سوریې په لودیځه برخه، د خزر او تور سمندرگي پر څنډو، یونان، ایټالیا، اسپانیا او د شمالي افریقې د مدیترانه یي سمندرگي په غاړو راشنه کېږي. د بوټپوهنې له پلوه دا بوټي په دوه برخو وېشل شو: غټ روزل کېدونکي لاله گلان او کوشني خپلسري راټوکېدونکي لاله گلان. د خپلسري راټوکېدونکو گلانو په نسبت روزل شوي گلان د غټو پاڼو او جام لروکي وي. او همدارنگه مختلف النوعه گلان په کې پیداکېږي.
غاټول ګلانگلان په ټولیزه توګهتوگه په څلورو ډلبندیو وېشل شوي: لومړی ژر ګلگل نیونکي، دویم منځني کچ ګلگل نیونکي، درېیم ځنډ [[ګلگل]] نیونکي او څلورم یې نور ډولونه دي. له ۱۹۸۱ز کال راهیسي د هالېنډ هېواد پیاز لرونکو غاټولو د سلطنتي ټولنې له خوا ددې ګلانوگلانو ډلبندي وشوه چې دا ګلانگلان یې د بوټي او د ګلگل د پرانېستنې له مخې په ۱۵ ډلو ووېشل.
 
ددې ګلگل [[پیاز]] (غوټه) راویستلو سره یو څو فرعي کوشنۍ (وړې) غوټي هم لري، چې هغه کوشنۍ غوټي له مورنۍ (اصلي) غوټي څخه په بېلولو او بل ځای کې نیالولو سره کولای شو ددې ګلگل نسل زیات کړو.
 
د تولید او صادراتو له مخې هالېنډ په لومړي کتار کې راځي چې د پیازو دا غوټې نورې نړۍ ته صادروي.
 
د غاټول ګلگل په [[افغانستان]]، [[ترکیه]]، [[هالېنډ]]، مجارستان، [[بلژیک]] او [[ایران]] کې د [[ملي ګلگل]] په توګهتوگه پېژندل کېږي.
 
== نومونه ==
د غاټول ګلگل (لاله) له ''لال'' یا هماغه له ''لعل'' چې د [[سانسکرېټ|سانسکرېټي]] ژبې ویي دی، څخه اخېستل شوی، چې د [[سور]] مانا ورکوي، څخه اخېستل شوی.
نن سبا د غاټول (لاله) اصطلاح هغو ګلانوگلانو ته کارول کېږي چې پیاز ډوله غوټه ولري. ددې ګلانوگلانو علمي نوم تولیپا او د سوسنیانو له کورنۍ څخه دي. ددې ګلگل جوړښت بشپړه کاسه او جام ته ورته ده. په دې کې شک نشته چې د لاله اصطلاح له لال څخه چې سره مانا ورکوي همدې د غاټول ګلگل پورې تړې اصطلاح ده.
 
غاټول ګلگل په اروپايي ژبو کې د ''Tulip'' او ''Tulpe'' تولیپه په نومونو یادېږي. ددې ګلگل بڼه پګړۍپگړۍ ته ورته ده، نو ځکه یې یې نوم هم له پګړۍپگړۍ (ټولبند) څخه اخېستل شوی.
په اغلب ګومانگومان ترورکي ژباړن اروپاییانو ته ددې ګلگل په ورپېژندلو کې دا اصطلاح کارولي وي، او دا ګلگل یې هغوي ته د پګړۍپگړۍ ته ورته ستر او ول ول توصیف کړی وي. نو په همدې توګهتوگه اوس ددې ګلگل نوم چې د ترکانو له خوا اروپایانو ته ورپېژندل شوی همدا تولیپه کېښودل شو.<ref>{{ویب سایټ| پته =http://www.etymonline.com/index.php?term=tulip&allowed_in_frame=0 Tulip | سرلیک= غاټول| د لیدو نیټه =۱۳ ۱۳۹۱ | ناشر =Etymplogy Online| پیوند بایگانی = | تاریخ بایگانی =}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.vajehyab.com/dehkhoda/لاله | عنوان = لاله| تاریخ بازدید =۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ | ناشر =لغت نامه دهخدا| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/67rwnTe8c | تاریخ بایگانی = ۲۳ مه ۲۰۱۲}}</ref><ref>{{پک|پورداود|۱۳۳۱|ک=هرمزدنامه|ص=۱۳۲}}</ref>
 
== غاټول په نورو سرچینو کې ==
Line ۲۴ ⟶ ۲۳:
== خصوصیات ==
=== د بوټي اجزا ===
[[دوتنه:Tulip Stamen Tip.jpg|بټنوک|ګردگرد- د ګلگل په انتني ډنډه نښتی ګردگرد.]]
[[دوتنه:Stempel tulpe.jpg|بټنوک|د غاټول ګلگل دننه درې برخیزه شکل]]
 
=== ظاهر ===
Line ۵۱ ⟶ ۵۰:
[[دوتنه:Tulipa clusiana, stamp.jpg|thumb|150px|کیڼ|حافظي لاله]]
[[دوتنه:20090501-03 Tulpenweekend Nederland (0194).jpg|thumb|150px|چپ|د ۷ له ډلې حاشیه‌لرونکی]]
[[دوتنه:Tulipa viridiflora 01.JPG|thumb|150px|کیڼ|د۸ ډلې څخه. ویریدي فلورا، رګرگ لرونکی، شین یې په منځنۍ برخو کې چې ددې ګلگل له ځانګړنوځانگړنو یادول کېږي.]]
 
;ژر رسېدونکي:
* Single early '''یو دانه یي ژر رسېدونکي''': نسبتا لنډ بوټی چې له ۴۵–۱۵ سانټي مېټرو پورلې لوړوالې لري.<ref name="FLORA Gardening">{{پک|Road|۲۰۰۵|ک=FLORA Gardening|ص=۱۴۳۶}}</ref>
* |Double early '''ژر رسېدونکی ګڼگڼ پاڼې لرونکی''': د پاڼو شمېر یې له ۶ پاڼو ډېر وي.<ref name="FLORA Gardening"/>
; منځني ډول رسېدونکي
* Triumph '''پیروزي''': د شمېراو انواعو له مخې د غاټول تر ټولو ستره ډله ګڼلگڼل کېږي.<ref name="FLORA Gardening"/>
* Darwin hybrid '''داروین دوه رګهرگه''': ددې بوټي لوړوالی ۷۰–۵۰ سانټي مېټره او مناسب دی.<ref name="Royal Horticultural Society A-Z Encyclopedia of Garden Plants"/>
 
; ځانګړېځانگړې بڼې
 
== تاریخچه ==
Line ۶۸ ⟶ ۶۷:
 
[[دوتنه:Holland tulips.jpg|thumb|230px|right|په [[هالېنډ]] کې د لاله کروندې]]
== په فرهنګفرهنگ او هنر کې ==
[[دوتنه:Jug Iznik MBA Lyon E500-77.jpg|thumb|150px|نقش گل لاله بر روی یک پارچ سفالی ترکی]]
در [[زبان گل‌ها]] لاله بر اساس رنگ دارای معانی متفاوتی‌است. لالهٔ قرمز به معنای اعتراف به عشق،<ref>{{پک|夏梅|۲۰۱۰|ک=誕生花事典|ص=43}}</ref> لالهٔ زرد به معنای عشق بی‌امید<ref>{{پک|夏梅|۲۰۱۰|ک=誕生花事典|ص=33}}</ref> و لالهٔ سفید به معنای عشق از دست رفته‌است.<ref>{{پک|夏梅|۲۰۱۰|ک=誕生花事典|ص=61}}</ref>
Line ۱۱۲ ⟶ ۱۱۱:
 
[[وېشنيزه:غاټول]]
[[وېشنيزه:ګلانگلان]]
[[وېشنيزه:ځنګليځنگلي بوټي]]
[[وېشنيزه:افغانستان]]
[[وېشنيزه:بلخ]]
[[وېشنيزه:یو کلن بوټي]]
[[وېشنيزه:پښتو ښځینه نومونه]] [[وېشنيزه:افغان ملي سېمبول]] '''
"https://ps.wikipedia.org/wiki/غاټول" نه اخيستل شوی