د "ابن ميمون" د بڼو تر مېنځ توپير

{{ويکيسازنه|دا ليکنه د مقالې په توگه سمېدل غواړي}}

ابن ميمون چې په رنځ كېکې يې حكمتحکمت وموند (۱۲۰۴_ ۱۱۳۵)

د ابن ميمون(Maimonides) پېړۍ د تاريخ يو له شور او ځوږ څخه ډكډک دوران و. دې پېړۍ په خپله لمن كېکې درې تنه لوى جنګياليجنگيالي وروزل او نړۍ ته يې وړاندې كړلکړل. [[صلاح الدين ايوبي]] او ريچارډ شېردل، دا دواړه د جګړېجگړې سرتېري خو درېيم، ابن ميمون د سولې سرتېرى و.

د ابن ميمون د ژوند داستان، د صليبي جګړوجگړو د پرتم او لويۍ له كبلهکبله له ژبو پرېوت او پرځاى يې د دوو قبايلو، صلاح الدين او ريچارډ د ځوانمردۍ د نكلونونکلونو بازار تود شو. ويل كېږي،کېږي، كلهکله چې ريچارډ ناروغ شو، صلاح الدين يوشمېر الوچې، چې په واوره كېکې ساتل شوې وې، هغه ته ورولېږلې. او ريچارډ د دې لپاره چې صلاح الدين ته وروښيي چې له هغه څخه كمکم نه دى، خپله خور (جون) يې د صلاح الدين د ورور العديل په نامه كړهکړه. خو دا ډول ځوانمردي چې د يو بل په حق كېکې يې روا ګڼله،گڼله، سرتېرو ته په ګرانهگرانه پرېوته.

صلاح الدين ايوبي د يوه كمزوريکمزوري سو تفاهم له كبلهکبله دوه نيم زره مسيحي يرغمل په ټولوژنه كېکې له منځه يووړل او ريچارډ هم له هغه سره په مقابله كېکې د دونيم زرو يرغمل شويو مسلمانانو د ټولوژنې امر صادر كړکړ. دا سو تفاهم ډېر ژر ليرې شو او دې دوو سخاوتمندانو مشرانو له يو بل څخه بخښنه وغوښته، خو له بده مرغه يرغمل شويو چې تر خاورو لاندې پراته وو، د دې وخت ونه موند چې د خپلو بادارانو له ځوانمردۍ خبر او د هغوى دې كارکار ته لاسونه وپړكويوپړکوي.

ابن ميمون د بربريت او ځوانمردۍ په دې دوران كېکې د خپلې مانيزې (معنوي) نړۍ پر لار ګامگام كښېښود،کښېښود، د ميمون د ارام ژوند ثمره د صليبي جګړوجگړو تر شور او ځوږ، اغېزناكهاغېزناکه وه.

ابن ميمون د دوولسمې پېړۍ پوه كسکس و، كټکټ مټ لكهلکه سنټ فرانسيس(St. Francis۱۱۸۱-۱۲۲۶م كالکال) چې د ديارلسمې پېړۍ اروا پېژنو.

دوو فيلسوفانو چې كلهکله له يو بل سره د بشر د تاريخ په باب بحث كاوه،کاوه، لومړني چې يو بدبينه فيلسوف و، وويل: ”كولاى”کولاى شو چې د بشر بشپړ تاريخ په دې تورو كېکې بشپړ كړو،کړو، له انسان سره د انسان غيرانساني چلند“.

خو دويم چې يو هيله من فيلسوف و، بې له ځنډه يې ځواب وركړورکړ: ”نه، زما ملګريه،ملگريه، څو توري چې د بشر تاريخ بشپړوي، دا دي، د حكمتحکمت او پوهې په لار كېکې د درد او رنځ زغمل“.

د ابن ميمون له ژوند څخه څرګندېږي،څرگندېږي، چې دواړو فيلسوفانو رښتيا ويل: د ماشومتوب په دوران كېکې يې د دې تريخ حقيقت څكهڅکه وكړه،وکړه، چې بشر د همډوله له شكنجېشکنجې او ځورولو څخه خوند اخلي او دا تريخ حقيقت د يوه هوښيار او ارام فكريفکري سيسټم زېږنده دى.

ابن ميمون د يارلس كلنکلن و (1148م كالکال) چې كورنۍکورنۍ يې له خپل اصلي بومي ټاټوبي يانې د اسپانيا د قرطبي له ښار څخه وشړل شوه. وايي: هغه څوكڅوک چې په اس سپور وي، د پلي خلكوخلکو له لاندې كولوکولو څخه خوند اخلي. په فلسطين كېکې د بني اسرائيلو پاچايانو، خپل پيغمبران ووژل، په اروپا كېکې مسيحي كشيشانوکشيشانو يهودان تعقيب او محاكمهمحاکمه كړلکړل او دا دى د اسپانيا مسلمانو واكمنانوواکمنانو مسيحان او يهودان له قرطبې څخه تبعيد ته اړ كړلکړل.

د ابن ميمون لپاره دا شړل د هغه د توپاني برخليكبرخليک پيل و. نوموړى اړ و چې په خپل ټول عمر كېکې د استوګنځياستوگنځي په موندلو پسې پايڅې راپورته او د خپلې اروا د ارامتيا لپاره د يوه خوندي ځاى لټه وكړيوکړي. او دا غوښتنه يې د ټولو نړيوالو لپاره لرله.

د ابن ميمون ژوند د محروميت، نېستۍ، ناروغۍ، له انسان څخه د كركې،کرکې، د طبيعت د سختيو او د خطرونو په وړاندې مبارزه وه. كلهکله چې د ابن ميمون كورنۍکورنۍ له قرطبې څخه ايستلو ته اړ شوه، نهه كالهکاله له يوه ښار څخه بل ښار ته سرګردانسرگردان و. په بله وينا، هغې كورنۍکورنۍ ته هېچا او هېڅ ځاى، ځاى نه وركاوهورکاوه. د ابن ميمون پلار يو ستورپوه او په رياضياتو پوه يهودي و. د نوموړي يو ښوونكىښوونکى او يو كتابتونکتابتون و، ځكهځکه چې د دغو كډوالوکډوالو په كڅوړهکڅوړه كېکې د كتابونوکتابونو د ايښوولو لپاره تش ځاى نه و پاتې.

ابن ميمون د خپل مسافرت په كلونوکلونو كېکې چې په پلي توګهتوگه په اوښ يا هم بېړيو كېکې لار لنډوله- په دښته او سارا كېکې سفر چې ”موعود ښار“ په سترګوسترگو نه ليدل كېدهکېده- ده د تورات د كتاب،کتاب، ځينو يهودي قوانينو، د يونان د فلسفې او د طب او رياضياتو مطالعه كولهکوله.

ابن ميمون څنګهڅنگه وتوانېد چې په دا دومره خطرونو، رنځونو او پرېشانۍ كېکې د تاريخ يو لوى او ځيركځيرک انسان شي؟ دا په خپله د انساني مغزو يو حيرانوونكىحيرانوونکى راز دى.

دې روڼ انده كډوالکډوال په درويشت كلنۍکلنۍ كېکې د ستورپوهنې او فلسفې په اړه دوه كتابونهکتابونه وليكلوليکل. د سمندر پرمخ د مسافرت پر مهال به يې د شپې له خوا ستورو ته كتلکتل. په پاى كېکې له ستورو سره مينې دېته وهڅاوه چې د ستورو او كايناتوکايناتو په اړه څېړنه وكړيوکړي او د بشر له بېلابېلو انسانانو سره په مخامخېدو، د انساني مغزو دنده په ښه توګهتوگه ورته څرګندهڅرگنده شوه.

ابن ميمون په ۱۱۶۵م كالکال د مراكشمراکش پلازمېنه د فاس ښار د خپلې استوګنېاستوگنې لپاره غوره كړکړ. خو هلته د هغه پاتې كېدنهکېدنه لنډمهاله وه. د مسلمانانو د څېړنې مامورين په دې هڅه كېکې شول، چې نوموړى توقيف او محاكمهمحاکمه كړيکړي. د ابن ميمون يوه مسلمان ملګريملگري د هغه مرستې ته ورودانګلورودانگل او ابن ميمون يې خبر كړکړ. ابن ميمون هم د شپې له تيارې څخه ګټهگټه پورته كړهکړه او يبلې پښې له هغه ښاره وتښتېد.

په دې سفر كېکې بېړۍ ماته شوه، يوه مياشت يې كړاوونه،کړاوونه، رنځونه او خطرونه وليدل او په پاى كېکې يوځل بيا فلسطين ته ستون شو. خو د هغه پلرنى سپېڅلى ټاټوبى ، د صليبي جګړوجگړو له امله وران او په خاورو او ايرو بدل شوى و. هلته داسې څه نه و پاتې چې د ابن ميمون اروا ته خوښي ورپه برخه كړيکړي. ځكهځکه په دې هڅه كېکې شو، چې د خپلې اروا د ارامتيا لپاره تر دې غوره ځاى ومومي. په همدې موخه په يوه بېړۍ كېکې كښېناستکښېناست او مصر ته يې مخه كړهکړه.

ابن ميمون له ډېرې لالهاندۍ وروسته، په پاى كېکې د قاهرې په ښار كېکې مېشت شو. خو تر اوسه يې لا ستونزې پايته نه وې رسېدلې.

ورور يې داود له هغه سره د مرستې لپاره د جواهراتو سوداګريسوداگري پيل كړه،کړه، خو په يوه سمندري سفر كېکې يې بېړۍ ډوبه شوه او د تل لپاره يې دا نړۍ پرېښوده. ابن ميمون ته د ورور مړينه، د درد او غم هغه دروند بار و، چې كلونهکلونه كلونهکلونه يې شا ترې لاندې كړوپهکړوپه وه.

په خپله ليكيليکي: ”دا تر ټولو دروند ګوزارگوزار و، چې پر سر مې راپرېوت... د داود وړه لور او كونډهکونډه مېرمن راپاتې شول... پوره يو كالکال د سختې تبې او نهيلۍ له كبلهکبله په بستر كېکې پرېوتم... داود زما په غېږ كېکې رالوى شوى و. هغه زما ورور او زده كوونكىکوونکى و... داود ډېر وخت سفرونه كول،کول، چې ګټهگټه وكړيوکړي...د دې لپاره چې زه په كورکور كېکې پاتې شم او خپلې زده كړېکړې ته دوام وركړمورکړم.... زما يوازېنۍ خوښي د داود په ليدو كېکې نغښتې وه. خو هغه تلپاتي كورتهکورته لاړ او زه يې په يوه پردي هېواد كېکې خواشينى او يوازې پرېښودم. زه بايد د دې مصيبت له امله مړ شوى واى، خو تورات ما ته ډاډګيرنهډاډگيرنه راكړهراکړه او فلسفې، مرستې ته راودانګلراودانگل او درد او رنځ يې راڅخه ليرې كړ”کړ”.

ابن ميمون د خپل ورور تر مړينې وروسته، طبابت ته مخه كړه،کړه، چې له دې لارې خپله روزي ترلاسه كړيکړي.

ابن ميمون د اړتيا له مخې طبابت كاوه،کاوه، خو په دې علم كېکې يې دومره پرمختګپرمختگ وكړ،وکړ، چې شهرت يې د لومړي وزير (صدر اعظم) صلاح الدين تر غوږونو هم ورسېد. ځكهځکه يې فيلسوف ته بلنه وركړه،ورکړه، چې د دربار طبيب شي.

ان په دې دوره كېکې هم د ابن ميمون په ټنډه كېکې سوله او نېكمرغينېکمرغي نه وه ليكلليکل شوې. د صليبي جګړوجگړو په يوه واړه شور او ځوږ كېکې د فلسطاط ښار چې د ابن ميمون كورکور په كېکې و اور واخيست، دې اور نژدې دوې مياشتې دوام وموند او كلهکله چې د اور لمبې كښېناستې،کښېناستې، هلته وبا ګډهگډه شوه.

ابن ميمون پر دې مهال خپل ډېر وخت د ناروغانو په درملنه تېراوه. هغه به يهودي دربدرو خلكوخلکو ته ډاډبخښونكيډاډبخښونکي ليكونهليکونه ليكلليکل او خپل ليكلىليکلى كتابکتاب ”نور“ يې چې د نوموړي فلسفي ليكنهليکنه ده، له سره كوتکوت.

د ابن ميمون فلسفه د هغو وګړووگړو لپاره يو څراغ و، چې د ناپوهۍ په توره تياره كېکې روان وو. دې څراغ د سولې او ارامۍ رڼاوې خپرولې، په حقيقت كېکې د لالهاندو لپاره يو لارښود و. ابن ميمون خپل وروستي لوى كتابکتاب ته د ”لالهاندو لارښود“ نوم وركړىورکړى و.

له دې لارښوونې څخه د هغه موخه په دې مادي او مانيزې (معنوي) نړۍ كېکې د بني اسرائيلو د پيغمبرانو اخلاقي اصول او د يوناني فيلسوفانو د فكرونوفکرونو سره اوډل وو.

ابن ميمون د بني اسرائيلو د پيغمبرانو نظر چې عدالت او انصاف يې تر هرڅه غوره ګاڼه،گاڼه، منلى و او د يونان د فلاسفه وو په څېر يې هماهنګيهماهنگي او منځلارتوب ته په غاړه ايښودلو سره اعلان وكړ،وکړ، چې:

عدالت په حقيقت كېکې هماغه هماهنګيهماهنگي او تعادل دى. عادل هغه څوكڅوک دى چې ژوند يې همغاړى وي. په دې مانا چې په خپلو حقوقو كېکې د نورو حقوق ولټوي. ژوند د يوه موزيكموزيک په څېر دى او هرڅوكهرڅوک بايد خپل موزيكموزيک په ډېره ارامه او سمه توګه،توگه، نه لوړ او نه هم ټيټ وغږوي. هغه څوكڅوک چې خپل موزيكموزيک په سمه توګهتوگه غږوي، هم عادل دى او هم معتدل او موږ د هغه توان خاوندان يو، چې يوناني فيلسوفان يې پرځان حاكميتحاکميت او پر نفس غلبه تعبيروي.

وينو چې ابن ميمون هم د يونان فيلسوفانو ته ورته نظر درلود. نوموړي هم له عدالت څخه ډكډک ژوند، هماهنګيهماهنگي او پر نفس واكمنيواکمني غوښتله. په بله مانا نوموړى د يوه داسې عدالت په لټه كېکې و، چې د بني اسرائيلو پيغمبرانو غوښت.

د ابن ميمون په فلسفه كېکې د پخواني يونان حكمتحکمت په عبري شېوه موندلاى شو. د نوموړي فلسفه د ارسطو فلسفې ته نژدېوالى لري او له بله پلوه د بني اسرائيلو د پيغمبرانو اشارو او د سنټ پل له حكمتحکمت سره خپلوي لري.

په حقيقت كېکې دې اقرطبيه يي يهودي ترسوسي (سنټ پل) هغو اخلاقي اصولو ته معتقد و، چې د مسيحيت د ايمان، اميد، مهربانۍ او بخښنې په نوم يادېږي.

ابن ميمون وايي: ”تر هرڅه دمخه بايد ايمان ولرو او خالق وپېژنو، خو نه هغه خالق چې جسماني شتوالى لري او لكهلکه ژوپيتر تر انسان د غوره وجود په توګهتوگه ستايل شوى وي، بلكېبلکې هغه خالق چې مطلق قدرت دى، د عدل جوهر دى او د هماهنګۍهماهنگۍ رامنځته كوونكىکوونکى. خدايي عقل زموږ د پيدا كېدوکېدو لامل شو او د هغه خير موږ ته پناه راكړهراکړه. خداى تلپاتى او هستي ازلي او ابدي قانون دى. هغه، هغه سندره ده، چې موزيكونهموزيکونه ورڅخه زېږي. هغه حقيقت دى چې خوبونه له هغه څخه عملي بڼه نيسي او هغه پيل دى، چې نړۍ ورڅخه پيدا شوې ده. هغه اروا ده چې پر پيغمبرانو يې پاكيپاکي لورولې ده او دا هغه اروا ده چې پر پيغمبرانو يې پاكيپاکي او سپېڅلتيا ورلورولې ده.

د هغه رښتينى جوهر چې پيغمبران يې نور وته ورښودل غواړي، دا دى چې: ”ټول بنيادمان ځان لري او ژوند تلپاتى دى او هېڅوكهېڅوک نه مري“.

دا څرګندونېڅرگندونې موږ د ابن ميمون د فلسفې يوې بلې برخې ته بيايي، يانې له ايمان څخه بايد اميد ولرو او پر دې چې تر مرګمرگ وروسته ژوند شته او هغه ژوند ته بايد هيله من واوسو.

ابن ميمون پر خداى او تلپاتيوالي باندې زموږ ايمان اصلاح كويکوي او وايي: ” له تلپاتي توب څخه دا مانا نه ده، چې موږ خپلې هيلې او جسماني غوښتنې ډېرې كړو،کړو، بلكېبلکې خپل وجود بايد په خپل وجدان او نړيوال منشور كېکې ووينو او د خداى په مطلقه هستۍ كېکې يې محو كړوکړو. هر ژوندي سارى د خداى فكرفکر او قدرت څرګندوي،څرگندوي، چې د زمان پر پاڼه مهر شوى دى. كهکه د دې كتابکتاب يوه پاڼه چې د فردي ژوند څرګندوييڅرگندويي كويکوي خرابه شي، د خداى هغه ريښه چې د فرد په وجود كېکې يې تجلي كړېکړې ده، له سترګوسترگو څخه محو كېږي،کېږي، خو حقيقت يې هېڅكلههېڅکله له منځه نه ځي، بلكېبلکې تلپاتې دى“.

د دې مطلب د لا سپيناوي لپاره يوه بېلګهبېلگه راوړو: كلهکله چې د مقدس كتابکتاب يوه برخه چې له ملكوتيملکوتي سندرو ډكهډکه ده له منځه لاړه شي، په حقيقت كېکې سندره نه ده محو شوې، بلكېبلکې هغه برسېرن اثر چې پر كاغذکاغذ نقش شوى و، له منځه تللى دى.

دا سندرې د دې كتابکتاب په ټولو برخو كېکې توشپلي (تيت) دي. ښايي ټولې پاڼې له منځه لاړې شي، خو هېڅوكهېڅوک د دې توان نه لري چې د تورو په قالب كېکې نغښتې اندېښنې له منځه يوسي. ”بدن مري، خو اروا تلپاتې ده“. دا مطلب به له يوې بلې تشبېه سره لا روښانه شي. موږ هر يو هغه رنګينهرنگينه ټوټه يو چې د ژوند په رنګينهرنگينه پرده كېکې انځور شوي يو. كهکه پرده له منځه لاړه شي، رنګرنگ ژر او يوځلي نه محو كېږي،کېږي، بلكېبلکې له ځلېدونكيځلېدونکي او تلپاتي سپينوالي سره يوځاى شوى دى.

همدارنګههمدارنگه د انسان وجود نن له خړو اوبو سره تشبېه كوو،کوو، چې اروا د لمر د وړانګووړانگو غوندې هغه ته روښنايي وربخښي. كلهکله چې دا اوبه وچې يانې مړې شي، د نور انعكاسانعکاس هم پايته رسېږي، خو لمر د پخوا په څېر ځلا لري او وړانګېوړانگې شيندي.

ژوند وروسته له مړينې يو ډول خوب ته ورته والى لري. داسې يو حالت چې په يوازېتوب ښكارهښکاره كېږيکېږي او وګړيوگړي له منځه تلو څخه تلپاتې هستۍ ته بيايي.

دا ډول خوب كلهکله ناكلهناکله د تصادف له مخې زموږ په ورځني ژوند كېکې هم پېښېږي. د بېلګېبېلگې په توګهتوگه د زړه وړونكېوړونکې شعر لوستل، د الهام وركوونكېورکوونکې نغمې اورېدل، لمر ختل او د غروب زړه وړونكېوړونکې منظره، د خلكوخلکو په خوښيو كېکې ونډه اخيستل، پېرزوينه او لورېينه او داسې نور دا هغه وختونه دي، چې انسان كلهکله ناكلهناکله ورسره مخ كېدىکېدى شي.

دا څرګندونېڅرگندونې د ابن ميمون د فلسفې درېيم اصل څرګندويڅرگندوي. يانې اميد او ايمان د ا نسان شفقت او اكرام،اکرام، يا په بله وينا شفقت او اكراماکرام زموږ اميد ته پياوړتيا وربخښي.

هغه مهال چې په رښتينې توګهتوگه له خپلو ګاونډيانوگاونډيانو سره د همدردۍ او زړه سوي احساس وكړووکړو او په دې هڅه كېکې شو، چې د هغوى ستونزې اوارې كړو،کړو، له نړيوالې اروا سره هماهنګيهماهنگي او پيوستون لرو.

ابن ميمون يو ګوښهگوښه ګيرهگيره فيلسوف نه دى، بلكېبلکې د عمل مېړنى دى. نوموړى ايمان لري چې كهکه له خپلو ګاونډيانوگاونډيانو سره د مهربانۍ احساس ونه لرو، هغه مهال به پر خداى ايمان او راتلونكيراتلونکي ته تمه موږ ته بې ارزښته وي. ښه ژوند فعال دى او دا له خلكوخلکو سره نژدېوالى او لويوالي ته هڅه ده.

دا ډول ژوند لرل، تر غيرفعال منفي شوق او هيلې لوړ مقام لري. ”نېك”نېک انسان به جنت ته پورته كېږيکېږي او په دې لار كېکې به د شفقت پر هغه زينه خېژي، چې اته طلايي پلې لري“.

د هغه په اند، لومړنى ډېر ټيټ بخښښ هغه دى، چې يوازې لاس يې وركوي،ورکوي، خو زړه په كېکې كومهکومه ونډه نه لري.

دويمه درجه اكراماکرام (بخښښ) په ورين تندي دى، خو ”د غوښتونكيغوښتونکي له اړتيا او د بېوزلي په پام كېکې نيولو پرته“.

درېيمه درجه اكراماکرام هغه دى، چې په ورين تندي وركولورکول كېږي،کېږي، خو هغه وخت چې څوكڅوک يې غوښتنه وكړيوکړي.

په څلورمه درجه كې،کې، دا درې واړه شرطونه په پام كېکې نيول كېږي،کېږي، خو كلهکله چې وركوونكىورکوونکى او اخيستونكىاخيستونکى د دا ډول اكراماکرام پر مهال له يو بل سره مخامخېږي، د اخيستونكياخيستونکي پر ټنډه د شرم خولې ماتې شي.

پنځم پړاو، غوښتونكىغوښتونکى اړتيا لري، خو بخښونكىبخښونکى هغه نه پېژني، داسې لكهلکه زموږ نېكونونېکونو چې بېوزله كسانکسان نه پېژندل، هغوى به يوڅه شته په خپلو څادرونو پورې د دې لپاره تړل، چې كومکوم ناپېژندوى بېوزله بې له دې چې ويې پېژني، له ځان سره يې واخلي.

شپږم مقام چې د يوې لويې درجې لرونكىلرونکى دى، هغه بخښښ دى، چې غوښتونكىغوښتونکى څرګندڅرگند وي، خو بخښونكىبخښونکى ناڅرګند،ناڅرگند، هغه لار چې پخوانيو غوره كړېکړې وه، هغوى بې له دې چې وپېژندل شي، د بېوزلو د اړتيا وړ توكيتوکي به يې د هغوى كورونوکورونو ته ورلېږل.

تر دې وروسته د اوومې مرحلې وار دى، په دې مرحله كېکې اخيستونكىاخيستونکى او غوښتونكىغوښتونکى يو بل نه سره پېژني. دا چلندونه په پخوانيو معبدونو كېکې ترسره كېدل،کېدل، په هغو سپېڅلو محلونو كېکې د ”سكوت”سکوت د كوټو“کوټو“ په نوم ځايونه وو، هلته به يې په پټه توګهتوگه هغه څه چې مهربانو زړونو يې د بخښلو غوښتنه كوله،کوله، بېوزلو ته به يې ايښوول.

اتمه او وروستۍ درجه، چې تر ټولو غوره ده، هغه ډول اكراماکرام دي، چې په خلكوخلکو كېکې د بېوزلۍ او نېستۍ تر رامنځته كېدوکېدو مخكېمخکې ترسره كېږيکېږي. دا وروستۍ درجه او ”اكرام”اکرام د طلايي زينې“ د پاى پله ده. ابن ميمون د هغه علم يو بنسټ ايښودونكىايښودونکى دى، چې نن ورځ د ټولنپوهنې په نوم پېژندل كېږيکېږي.

نوموړي د خپل ژوند وروستي شل كلونهکلونه د اروايي او جسمي ناروغانو درملنې ته ځانګړيځانگړي كړلکړل او ښايي دا دوره د هغه د ژوند تر ټولو غوره او ستړې دوره وي.

ابن ميمون يو فيلسوف، پوه او خداى پېژندونكىپېژندونکى و. ده به نړيوالو ته داسې ليكونهليکونه ليكلليکل چې له مينې او ارامتيا څخه به ډكډک وو او د يوې اوونۍ كارکار به يې په يوه ورځ كېکې ترسره كاوهکاوه.

د هغه د ورځني فعاليت ژوندى تصوير، كهکه څه هم چې سالم انسان نه و، له يوه ليكليک څخه چې د خپلو تاليفاتو يوه ژباړونكيژباړونکي ته يې لېږلى دى، په ذهن كېکې پاتې كېږيکېږي:

”هغه مينه چې زما د ليدو لپاره يې لرې، په ډېر شوق سره يې غوښتونكىغوښتونکى يم او په عين حال كېکې غواړم چې تاسو ته نصيحت وكړم،وکړم، پر خپل ځان باندې د سفر رنځ بېځايه مه ګالئگالئ. داسې نه چې له دې ليدو څخه ډېره لږه پايله ترلاسه شي“ او بې له ځنډه د خپلې دې وينا لاملونه په ډاګهډاگه كويکوي او وايي: ”د منلو لپاره زما وخت ډېر لږ دى“ زه په فسطات كېکې اوسم او سلطان په قاهره كېکې ژوند كويکوي. دا دواړه ښارونه خپل تر منځ لږ او زيات درې كيلومترهکيلومتره واټن لري. د سلطان په وړاندې زما دندې په بشپړه توګهتوگه څرګندېڅرگندې دي. اړ يم چې هر سهار يې ليدو ته ورشم. كهکه هغه يا د هغه يو ماشوم او يا هم د سلطان د دربار كومکوم غړى ناروغ وي، اړ يم چې د ډېر وخت لپاره په دربار كېکې پاتې شم. ډېر مهال د دربار كومکوم غړى ناروغ وي او زه بايد چې د هغه درملنه وكړم،وکړم، پر دې سربېره د دود په شان بايد تر ماسپښينه په قاهره كېکې پاتې شم.

كلهکله چې فسطات ته راګرځم،راگرځم، نو د لوږې له امله نژدې وي، چې مړ شم، ځكهځکه (پوهېږئ چې زه هېڅكلههېڅکله هم د سلطان خواړه نه خورم).

كورکور ته په راتلو سره، د انتظار كوټهکوټه له يهودي او مسيحي، شتمن او بېوزله قاضي او مجرم، دوست او دښمن څخه ډكهډکه وي. هغوى زما د راتلو انتظار كوي،کوي، چې د خپلو ناروغيو په اړه مشوره راسره وكړيوکړي. له اس څخه كښتهکښته كېږمکېږم. خپل لاسونه مينځم او ناروغانو ته ورځم. له هغوى څخه هيله كومکوم چې يوه شېبه د ساه ايستلو وخت راكړي،راکړي، وروسته د ناروغانو په ليدنه پيل كومکوم او هغوى ته نسخې ليكمليکم.

ناروغان د لمر تر لوېدو پورې راځي او ځي او كلهکله- كلهکله خو تر نيمو شپو پورې په تګتگ راتګراتگ كېکې وي. كهکه څه هم چې د ستړيا له امله اوږد غزېدلى يم، خو بيا هم له هغوى سره خبرې كومکوم او كلهکله چې وروستى ناروغ كوټهکوټه پرېږدي، دومره ستړى يم، چې نه شم كولاىکولاى خبرې وكړموکړم.

نبوغ ځينو داسې معرفي كړىکړى دى: ”د درد او رنځ د زغملو لپاره نامحدود ظرافت او استعداد“. دا ستاينه په لږ بدلون سره د ابن ميمون په حق كېکې روا ګڼلاىگڼلاى شو. هغه پر خپل رنځ او درد سربېره د كارکار كولوکولو لپاره بې پايه وړتيا درلوده.

په هغه ليكليک كېکې چې ابن ميمون خپل ژباړن ته ليكلى،ليکلى، د خپلو فلسفي او طبي څېړنو په اړه يې يادونه كړې،کړې، بېشمېره كتابونهکتابونه يې ليكليليکلي دي، خو د خپلو فلسفي ليكونو،دين،ليکونو،دين، طب او علمي نصيحتونو يادونه يې نه ده كړې،کړې، چې دا په خپله د پام وړ خبره ده.

له دې ټولو دردونو او رنځونو سره د هغه ليكليک په دوو ټكوټکو پايته رسېږي، چې په هغوى كېکې د ابن ميمون خاكساري،خاکساري، په څرګندهڅرگنده توګهتوگه ليدلاى شو.

”كه”که بيا هم زما په ليدلو ټينګارټينگار كوئ،کوئ، كولاىکولاى شئ د ژباړې له تمامېدو سره سم ما ته راشئ. ژمنه درسره كومکوم چې په ليدو به مو ډېر خوښ شم، خو بايد يادونه وكړموکړم چې له ما څخه به هېڅ هم زده نه كړئ“کړئ“.

ابن ميمون خپل ژوند په هغه توګهتوگه چې پيل كړىکړى يې و، بې له ځوږ، باټو او دروغو پايته ورساوه. موږ د هغه ژوند د يوه پخواني شعر په يوه بيت كېکې لنډولاى شو. هغه خپل ټول عمر سوله غوښتونكوغوښتونکو كړنوکړنو ته ځانګړىځانگړى كړ،کړ، له خپل ګاونډيگاونډي سره يې په مهربانۍ چلند وكړوکړ او د خداى په عبادت بوخت و.

د هغه مينه نه يوازې يهودو ته ورسېده، بلكېبلکې مينه يې تر عيسويانو او مسلمانانو هم وغزېدله.

د هغه وخت مسيحيانو او يهودانو ابن ميمون ته “د انسانيت د طبيب او ښوونكي“ښوونکي“ نوم وركړىورکړى و.

هغه طب ته په اخلاقي لارښوونو يووالى وروباښه او ويل يې: ”د نفس په سلامتيا كېکې درې لاملونه ارزښت لري، نرم چلند، وړ ورزش او د دنيايي چارو په وړاندې صبر او زغم“ د هغه فلسفه هم د نوموړي د طبابت په څېر د انسانانو تر منځ د شخړو او انساني رنځونو د له منځه وړلو پر ستنو لاړه وه.

د صليبي جګړوجگړو د وخت له درېيو سردارانو څخه ريچارډ او صلاح الدين تېرو وختونو ته نظر درلود او د جنګجنگ جګړوجگړو اور يې بل كړ،کړ، خو ابن ميمون راتلونكيراتلونکي ته كتلکتل او په نېكنېک فكرفکر كولوکولو او خير غوښتنې يې د بد سوچ كولوکولو او بد غوښتلو راپرځولو ته مېړانه وكړهوکړه.

د انسان لپاره د هغه د خيرغوښتنې شدت په يوه ډراماتيكهډراماتيکه افسانه كېکې په ښه توګهتوگه څرګندېږيڅرگندېږي. كلهکله چې ابن ميمون په اوياكلنۍاوياکلنۍ كېکې مړ شو، نو جنازه يې له مصر څخه فلسطين ته ولېږدول شوه، ځكهځکه دا په خپله د نوموړي هيله وه، چې په سپېڅلې خاوره كېکې دې خاور ته وسپارل شي. كلهکله چې د هغه جنازه له يوه بيابان څخه تېرېده، نو غلو يرغل پرې وروړ، كلهکله چې وپوهېدل چې د ابن ميمون د جنازې په وړاندې يې بې احترامي كړې،کړې، له شرمه يې سرونه وځړېدل او د جنازې د ساتلو لپاره تر هديرې پورې ورسره لاړل. ځكهځکه ابن ميمون هغه څوكڅوک و، چې ټولو ليد، ډېر كلونهکلونه بې له دې چې مزد واخلي د هغوى د ناروغانو درملنه يې كړېکړې وه او ويلي يې وو:

”ځكه”ځکه مې د طبابت دنده خپله كړه،کړه، چې ناروغانو ته روغتيا وركړم،ورکړم، نه دا چې د مال او شتمنۍ خاوند شم“.