د "چک جمهوریت" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
Darios (خبرې اترې | ونډې)
Darios (خبرې اترې | ونډې)
ود سمون لنډیز نسته
۱۶ کرښه:
|د حکومت بڼه = [[پارلماني جمهوريت]]
|د لارښود لقب1 = [[د چېک جمهوريت ولسمشر|ولسمشر]]
|د لارښود نوم1 = [[Václavميلوش Klausزېمان]]
|د لارښود لقب2 = [[د چېک جمهوريت د لومړي وزيرانو لړليک|لومړی وزير]]
|د لارښود نوم2 = [[PetrBohuslav NečasSobotka]]
|زمکنۍ بشپړتيا = [[د چېکي سيمو تاريخ|جوړښت]]
|sovereignty_note =
۷۶ کرښه:
}}
 
'''د چېک جمهوريت''' يو صنعتي هېواد دی چې په مرکزی اروپا کېپروت دی. مساحت یی ۷۸۸۶۵ کېلومتره مربع دی او ۱۰۳۳۰۰۰۰ وگړی (نفوس) لری. پایتخت یی [[پراگ]] دی. د چک جمهوریت د اروپا د مشترکو هېوادو غړی دی. د چک جمهوریت په شمال کېله [[پولنډ]] سره، په سوېل کېله [[اتریش]] سره، په لویدیځ کېله [[آلمان]] سره او په ختیځ کېد [[سلواکيا]] له جمهوریت سره ګډې پولې لری. پراګ،[[پراگ]]، [[برنو]]( Brno )، [[اوستراوا]]( Ostrava )، [[اولوموڅ]]( Olomouc ) او [[پلزن]]( Plzeň ) تر ټولو لوی ښارونه دی. د لابې سیند تر ټولو اوږد سیند دی. د چک جمهوریت صنعتی هېواد دی مګر په دغه هېواد کشې عصری [[کرهڼه]] هم شته.
== تاریخ ==
د کلټ قبیلو په ۴۰۰ کال ق.م. کې په مرکزی اروپا کې یو دولت تاسیس کړ. هغه د کلټ قبیله د بویون ( په لاتین: بوهیم ) په نوم یادېږی. د دی لپاره د چېک دولت هم د [[بوهیما]] په نوم یادېږی. په پنځمه پیړی کې سلوانی قبیلې د آسیا څخه مرکزی [[اروپا]] ته راغللې او په بوهیما کې یی سلوانی دولت جوړ کړ. په ۷ پېړۍ کې په بوهیما کې لمړی قوی دولت تاسیس شو. هغه دولت په اوس وخت کې د سامو دولت په نوم یادېږی.
په ۸۳۰ کال کې په بوهیما او موراوا کې یو لوی او قوی دولت تاسیس شو . دغه دولت په اوس وخت کې لوی موراویا په نوم یادېږی. دغه لوی دولت به ۹۰۷ کال کې په پوهیما او موراوا تقسیم شو. د لوی موراوا د تقسیمولو وروسته په بوهیما کې لمړی د چېک دولت د پږېمسل کورنۍ لخوا تاسیس شو.په ۱۰ پېړۍ کې د پږیمسل حکمرانانو موراوا او سلواکېا ونیول. په ۹۷۳ کال کې په بوهیمیا کې د اسقف مقر جوړ شو.
په ۱۲۱۲ کال کې د چېک دولت په چېک پاچایۍ بدله شوه. په ۱۲۵۳ کال کې [[پښيميسل اوتاکار ۲]] چېکی پاچا شو.[[پښيميسل اوتاکار ۲]] د واده او توره په مرسته د چېک پاچایی پراخه وکړه او په دی ډول د چیک پاچایی د اروپا تر ټولو قدرتمن ( پیاوړی ) هېواد شو. مګرمگر پاچا [[پښيميسل اوتاکار ۲]] په ۱۲۷۸ کال کې په جګړه کې د اتریش د اردو لخوا ووژل شو. زوی یی واتسلاف دوهم په ۱۲۸۳ کال کې چېکی پاچا شو.
پاچا واتسلاف دوهم پر پولند برید وکړ او په ۱۳۰۰ کال کې د پولند پاچا شو. په ۱۳۰۱ کال کې زوی یی واتسلاف ۳ د اوهری ( [[هنگري|هنگری]] ) پاچا شو او په ۱۳۰۶ کال کې واتسلاف ۳ د خپل پلار تر وفات وروسته د چېک پاچا شو. واتسلاف ۳ په ۱۳۰۶ کال کې په [[اولوموڅ]] کې وژل شو. د پاچا واتسلاف ۳ تر وفات وروسته د چېک پاچایی د [[لوګزامبورګلوگزامبورگ|لوگزامبورگ]] د حکمرانانو لاس ته ورغله. په ۱۳۴۴ کال کې په [[پراګپراگ]] کې د لوی اسقف مقر تاسیس شو. په ۱۳۴۶ کال کې کارل څلورم د چېک پاچا شو. پاچا کارل څلورم د چېک تر ټولو مشهور پاچا وو. [[کارل ۴]] په [[پراګپراگ]] کې یو مشهور پوهنتون تاسیس کړ. په اوس وخت کې دغه پوهنتون د کارل [[پوهنتون]] په نوم یادېږی او دغه پوهنتون په مرکزی اروپا کې تر ټولو زوړ پوهنتون دی. پاچا [[کارل ۴]] په پراګپراگ کې هم یو مشهور پل جوړ کړ. په اوس وخت کې دغه پل د کارل د پل په نوم يادېږی او د پراګپراگ تر ټولو مشهور یادګاریادگار دی. د پاچا [[کارل ۴|کارل]] د حکومت په وخت کې [[پراګپراگ]] د چېک د پاچایی او د مقدس روم دامپراطوری پایتخت شو. پاچا [[کارل ۴|کارل څلورم]] دوه زامن لرل. د کارل ۴ تر وفات وروسته زوی یی واتسلاف څلورم چېکی پاچا شو او زوی یی زیکموند
د [[هنګري|اوهری]]هنگري پاچا شو. واتسلاف ۴ ډېر نالایق او عیاش پاچا وو. واتسلاف یوازې ښکاری کاوه او پېغلې یی خوښی وی. په دی وخت کې یو کشیش چې نوم یی [[یان هوس]] وو په [[پراگ]] کې په یوه کلیسا کې پر کاتولیکې روحانیونو انتقاد وکړ.[[یان هوس]] خلکو ته وویل چې کاتولیکې روحانیونه او چېکې اشرافیان د خدای د دستورونو په مطابق ژوند نکوی او دغه روحانون پر خلکو ظلمونه کوی. پاپ او روحانیونه [[یان هوس]] د مذهبی مشرانو ټولنې ته دعوت کړ. کله چې [[یان هوس]] ټولنې ته ورځی نو روحانیونو هغه ونیو. په ۱۴۱۵ کال کې [[یان هوس]] په اور کې ووژل شو. د یان هوس تر وفات وروسته د چېک په پاچایی کې لوی قیام پېل شو.په ۱۴۲۰ کال کې صلیبی اردو د چېک پاچایی ته ورسېده. مګر دغه اردو په [[پراګپراگ]] کې د قیامکوونکې لخوا ماته وخوړله. په ۱۴۵۸ کال کې یرژی پودیبراد چېکی پاچا شو. په ۱۴۷۱ کال کې پولندی پاچا د یرژی پودیبراد تر وفات وروسته چېکی پاچا شو. په ۱۴۷۵ کال کې لمړی چېکي چاپخانه جوړ شوه. په ۱۵۱۶ کال کې لودیک یاګېلون د چېک پاچا شو.
پاچا لودویک یاګیلونیاگیلون په ۱۵۲۶ کال کې په جگړه کې د [[عثماني پېر|ترکې پوځ]] لخوا وژل شو.
په ۱۵۷۳ کال کې د هابسبورگ امپراتور [[رودلف ۲ هابسبورگ|رودلف ۲]] په [[پراگ]] کې خپل مقر جوړ کړ. په دی وخت کې [[پراگ]] د علم او ثقافت مرکز وو. په ۱۶۱۵ کال کې دیرش کلنه جگړه پېل شوه.
 
== د چیکسلواکېا جمهوریت ==
د چیکسلواکېا جمهوریت ( ۱۹۱۸-۱۹۳۸ ) په ۱۹۱۸ کال کې ېې بنسټ کېښودل شو. د چیکسلواکېا لمړی ولسمشر توماس ګاریکگاریک ماساریک ( Tomáš Garrigue Masaryk ) و چې د [[پراگ]] په کلا کې د ولسمشر اداره یې جوړه کړه . په ۱۹۳۹ زېږديز کال کې نازي پوځ چېک او موراوا ونیول. په ۱۹۴۵ کال کې روسی پوځ پراگ ته ورسېده او چکسلواکېا د روسي پوځ لخوا خپلواکه شوه.
په ۱۹۴۸ کال کې د کمونسټ ګوند مشر کلمنت گوتوالد ( Klement Gottwald) د چکسلواکېا ولسمشر شو.
په ۱۹۶۸ کال کې د چکسلواکېا حکومت سیاسی بیا جوړول اعلان کړ. مګر په ۲۱.۸.۱۹۶۸ کې روسي پوځ د چکسلواکېا په جمهوریت تیری وکړ. ډیر خلک مجبور شول چې د چکسلواکيا څخه کډه وکړي.