د "سقراط" د بڼو تر مېنځ توپير

'''سوقرات''' ([[يوناني ژبه|يوناني]]: {{polytonic|Σωκράτης}} {{IPA|sɔkɹətiːz}}, ''Sǒcratēs''; [[۳۹۹ م.ز.پ|۴۷۰]]–[[ز م.ز.پ]]) يو [[ancient Greece|لرغونی يوناني]] [[فلسفه|فېلسوف]] ؤ چې د [[غربي فلسفه|غربي فلسفې]] د بنسټ ايښودلو يا پلار وياړ يې ترلاسه کړی دی. د سوقرات په هکله تر ټولو پخه او ډاډمنه سرچينه افلاطون و. که څه هم چې لرغوني پوهان پدې کې سره يوه خوله نه دي چې آيا د تاريخ له نظره د سوقرات انځورونه د سرچينو نه سم اخذ شوې. آن دا چې افلاطون هم د سوقرات يو بشپړ انځور نه دی راڅرګندراڅرگند کړی خو د هغه ډيالوګونهډيالوگونه موږ ته سوقرات د يو ښوونکي په توګهتوگه راپېژني چې د سوفستيانو د زده کړو مخالفت يې کاوه. سوفستيانو به خپلو زده کوونکو ته د خبرو اترو کړه وړه ورښودل چې په بحثونو کې بېلابېلو پوښتنو ته څنګهڅنگه په هوښيارۍ سره ځوابونه ووايي خو سوقرات بيا خپل زده کوونکي دې ته اړ وېستل چې په خپل شاوخوا نړۍ کې تل د حقيقت پلويان اوسي او تل دې په دې هڅه کې وي چې د خپل د ضمير سره په هماهنګۍهماهنگۍ کې ژوند وکړي، آن تر دې بريده چې که چېرته د هغوی همدا کار د هېواد د قانون سره په ټکر کې هم مخامخ وي خو دوی بايد د رښتيا په دريځ ولاړ وي. سوفيستيانو بيا د سوقرات په مخالفت کې راپورته شول او داسې انګېرنېانگېرنې يې کولې چې سوقرات زده کوونکو ته ناسمې لارښونې کوي او د دی زده کوونکي د داسې بامنطقه کسانو په توګهتوگه د ټولنې پر خلاف راڅرګندويراڅرگندوي څوک چې د هغه خدايي غږ په لار روان دی، کوم چې د سوقرات په سر کې ازانګېازانگې وهي. خو سوقرات يو نېک او روک سړی و څوک چې د خپلې خبرې څخه نه اوړي او د هغه مهال د حکومت لخوا محاکمه کېږي.

د اتن ښار د ښكلا او بدرنګۍبدرنگۍ يو هېښوونكى تركيب دى. يو خوا مرمرينې ماڼۍ او د سرو زرو مجسمې سترګېسترگې برېښوي، بل خوا انسان تر زنګنوزنگنو پورې په خټو او لوښو كې ښخېږي. د ښار اوسېدونكي هم بېلابېلې مفكورې لري. دوى ټول له پيدايښت، ايجاد او پايښت څخه يو ډول پټېږي. له يووالي سره مينه ښيي، خو سياسي ژوند يې له ستونزو او ناخوالو څخه ډك دى. له خدايانو سره په راز و نياز بوخت دي، خو د خپلو ګاونډيانوگاونډيانو په تېرايستلو كې بيړه كوي.

يو وحشي ملت دى، خو استعداد لري. په خپل هنر كې غښتلي دي، خو له يو بل سره يې كړنلاره د وحشيانو په څېر ده، د مجسمې په جوړولو كې كه د مجسمې يوه ګوتهگوته نيمګړېنيمگړې وي، نو لويه ګناهگناه يې ګڼي،گڼي، خو د دښمن د يرغمل شويو (اسيرانو) د ګوتوگوتو په پرې كولو وياړي او دا كار هېوادپالنه ګڼيگڼي.

دا خلك د محكمې پر لوري چټك ګامونهگامونه اخلي، چې د خپلې دورې د يوه هوښيار او مدبر انسان په حق كې قضاوت وكړي.

دا هغه خلك دي چې څو كاله وړاندې يې د خپل عصر يو نوميالى مجسمه جوړوونكى (فيدياس)[2] په يوه جوړ شوي (ساختګيساختگي) تور، د زندان د تورو تمبو تر شا په مرګمرگ محكوم كړ.

نبوغ په لرغوني اتن كې يو خطرناك او زهرجن زړى دى، كله چې د محكمې تالار ته ورګډېږو،ورگډېږو، د قاضيانو يو پنځه سوه كسيز پلاوى پر خپل ځاى وينو، داسې ښكاري لكه چې يوه لويه ډله چې د بغاوت او خواشينۍ د خپرولو لپاره ټاكل شوې وي، نه د محاكمې لپاره.

فيلسوف په تالار كې تر ټولو غوره شخصيت دى. كه څه هم د خپل عمر اويا كاله يې تر شا پرېښي، خو د يوه څلوېښت كلن سړي غوندې تكړه ښكاري. دى ټول عمر تر شنه اسمان لاندې په زده كړه بوخت و، ځكه يې رنګرنگ زيتوني بڼه غوره كړې ده. ګرځندهگرځنده او بې مزده حكيم دى، پكه ككرۍ او لوڅې پښې يې يوې ټيټې ”برونزي“ مجسمې ته ورته دي، خړه ږيره، ګردهگرده پزه او ننوتى تندى، هوښيارې او مهربانې سترګې،سترگې، پنډې شونډې او له بدګومانۍبدگومانۍ څخه ډكه مينه ناكه موسكا، دا نيمايي دېب او نيمايي پرښته موجود، انسان تر خپلې اغېزې لاندې راولي. روښانه ديد يې تر ټولو حاضرينو پورې رسېږي، داسې يو ديد، لكه د يوه مهربانه پلار نظر چې د خپل نالايقه اولاد پر لوري يې ورواړوي. هغه كم عقله او ساده اولاد چې يوازې د شر او فساد لپاره لوى شوى وي.

سوقرات به چې كله د هغو له كړاوه ډكو او نمجنو څېرو ته وكتل، رحم به پرې برلاسى شو او داسې ورته اېسېدل، لكه دې وګړووگړو چې د ژوند كرغېړنه او له ستونزو ډكه دوره ترشا پرېښې وي. يو اوږد او له تلفاتو ډك عصر.

تر يوه ديكتاتور حكومت وروسته يو انقلاب رامنځته شوى او د انقلاب پرضد كړنلارې د يوه داسې حكومت راوستلو ته لار پرانيستلې وه، چې ځان غوښتونكو او متكبرو واكمنانو منګولېمنگولې پرې لګولېلگولې وې.

كه ټول يو پر بل بدګومانهبدگومانه شي، د حيرانۍ وړ خبره نه ده. د حيرانوونكو پېښو كمى نه شته، دومره چې د خلكو د عقل پر روغتيايي حالت يې اغېز كړى دى.

”سوقرات د خپل هېواد په وړاندې په جنايت تورن دى، زموږ د خدايانو له منلو څخه يې سر غړولى او زموږ د ځوان نسل مفكورې يې فاسدې كړې دي. دا دواړه يوه سزا لري او هغه هم مرګمرگ دى“.

ناست خلك حيرانېږي، يو ځوان تر شونډو لاندې كرار خپل ملګريملگري ته وايي:

”دوى ځكه سوقرات خداى نه پېژندونكى ګڼي،گڼي، چې يوازې پر يوه خداى ايمان لري“.

سوقرات پر خپل ځاى غلى ولاړ دى، دى به پر خپل وار سره د دغو دعوو ځواب وركړي. د اوس لپاره يې غوره ګڼلېگڼلې ده، چې غلى وي او شكايت لرونكي خپلې خبرې بشپړې كړي.

د شكايت لرونكو مشر ”انيتوس“ يو چرم پلورونكى دى. نوموړى له سوقرات سره شخصي كينه او دښمني لري، خو زوى يې د دې زاړه فيلسوف ټينګټينگ پلوى دى. انيتوس تور لګوي،لگوي، چې سوقرات د هغه زوى تېر ايستلى او زلمى يې له سمې او ګټورېگټورې لارې څخه بې برخې كړى دى. هغه غواړي چې دا مفسد استاد يې زوى، بېرته د چرم پلورنې كار ته راوګرځويراوگرځوي. خو دا يې اصلي موخه نه ده، نورو دعوه كوونكو هم هيله لرله، چې سوقرات له منځه ليرې كړي.

سوقرات د ځواكمنو پر لار يو اغزى و، كله چې دعوه كوونكو د سوقرات پرضد اسناد وړاندې كړل او قاضيانو ته يې هغه د يوه فتنه پلټونكي انسان په توګهتوگه وروپېژانده، دا حقيقت په ښه توګهتوگه څرګندېږيڅرگندېږي. هغه څوك چې له وېرې پرته، په ازاده توګهتوگه خپل فكر په نورو كې خپروي. داسې افكار چې د ځوانانو اخلاق كمزوري كوي او د زړو كسانو امن ته ستر ګواښگواښ پېښوي.

خو د اتن اوسېدونكي په دې خوښ نه وو، چې سوقرات ته دې د مرګمرگ سزا واورول شي. شكايت لرونكو په خپلو خبرو كې سوقرات ته د تېښتې لار پرانيستې وه. پروفيسور كولاى شول له دې لارې څخه ګټهگټه پورته كړي. د هغوى هڅه دا وه چې يوازې يې ژبه وربنده كړي. نه دا چې ژوند ورڅخه واخلي.

په دې توګهتوگه سوقرات د خپل راتلونكي په ټاكنه كې برلاسى و. ده كولاى شول د مړينې پرځاى د خپل هېواد پرېښودلو لار غوره كړي. تمه كېده چې د محكمې پلاوى به هم د ده دويمې غوښتنې ته مثبت ځواب ووايي.

مخكې تر دې چې سوقرات د ځان په دفاع راپورته شي، پر ټول تالار چوپتيا واكمنه وه. كه څه هم اوس مهال موږ په دې فكر كې يو، چې سوقرات به څنګهڅنگه د ځان دفاع وكړي، خو لومړى به د هغه پر تېر ژوند يو ځغلند نظر واچوو او كېدى شي دا معلومات راسره مرسته وكړي، چې سوقرات د خپل ځان دفاع پر مهال څه وايي.

يو بوډا، يوه ځوان ته وايي: ”زه د اسپارتيانو په وړاندې په جګړهجگړه كې د سوقرات ملګرىملگرى وم. د هغه زغم د حيرانتيا وړ و. په ساړه ژمي كې چې د ځمكې مخ كنګلكنگل او سپينو وارو پوښلى و، ټولو خپلې پښې پټې كړې وې، خو سوقرات په داسې حال كې چې سندرې يې ويلې، په لوڅو پښو لار لنډوله. داسې ښكارېده لكه غوښتل يې چې په خپلو څپړو د خاورو سطحه لمس كړي. هغه ته يخني، لوږه، ستړيا، پوچ پاش ويل، هرڅه د زغملو وړ وو، ستړيا او ستومانۍ به يې يا په بې پروايۍ او يا هم په موسكا بدرګهبدرگه كولې“.

يو بل تن چې بڼه يې د مصريانو په څېر ده، وايي: ”ما د سوقرات د دوستانه بزم په اړه چې ډېر مشهور دى، ډېر څه اورېدلي دي. زه غواړم هغه مېلمستيا ياده كړم، چې په هغې كې سوقرات خوړل، څښل او تر سپېده چاوده پورې له خپلو ملګروملگرو سره د مينې په خبرو اترو بوخت و...“

د سوقرات يوه مدير وويل:”ما هم اورېدلي چې سوقرات په اتن كې هغه يوازېنى انسان و، چې د شپې له خوا به ګرځېده“گرځېده“.

هغه كس چې مصريانو ته ورته و، وپوښتل: ”اوس به په يوه داسې محكمه كې چې ژوند يې له ګواښگواښ سره مخ دى، څه وكړي؟“.

د ساه اخيستلو وخت پايته نژدې كېده، ډېر ژر به له سوقرات څخه وغوښتل شي، چې په خبرو پيل وكړي. خو سوقرات په فكر كې ډوب دى. زاړه سړي د خپل ملګريملگري غوږ ته خوله ورنژدې كړه: ”دا د هغه يو حيرانوونكى حالت دى. په پوځ كې د خدمت پر مهال يوه شپه او يوه ورځ په خپلو فكرونو كې ډوب ولاړ و. ما ډېر ځله هغه څارلى دى، خو ان د بدن يوه غړي يې هم حركت نه كاوه. كټ مټ لكه اوس، وګورهوگوره په دې بشپړه ارامتيا كې داسې ښكاري، لكه له چا سره چې اړيكي لري“.

د سوقرات يو شاګردشاگرد وايي: ”ښايي له خداى څخه دا غوښتنه كوي، چې هغه ته لار وروښيي او ورته ووايي چې څه وكړي“.

بوډا د هغه خبرې مني او وايي: ”دا هغه مطلب دى، چې يوه ورځ يې ما ته ويلي وو، ما په ټوكه سوقرات ته وويل، چې د فكر كولو په وخت كې داسې ښكارې، لكه له لوړ عالم څخه چې څه پيغام اخلې. هغه په موسكا راته وويل: ګرانگران ملګريهملگريه! ته رښتيا وايې، زه الهي غږ ته غوږ ږدم، چې څه بايد وكړم. په بله وينا وپوهېږم چې څه بايد ونه كړم“.

څرګندونېڅرگندونې يې هغه غوره خبرې وې، چې د يوه انسان له خولې څخه راوځي. هغه له خپل ځان څخه دفاع ونه كړه او نه يې هم د عفوې او بخښنې لپاره خوله جينګهجينگه شوه. پر خپل ايمان او باور باندې يې د پخوا په څېر خپله عقيده ټينګهټينگه وساتله.

هيله لرم چې قاضيان ما وبخښي، ځكه زه د محاكمې په ژبه خبرې نه شم كولاى. په خپل اوياكلن ژوند كې مې لومړى ځل دى چې محكمې ته راوستل شوى يم. پرېږدئ چې په خپله ژبه خبرې وكړم، زما د خبرو ډول ته پام مه كوئ، بلكې هغه حقيقت واورئ چې په څرګندونوڅرگندونو كې مې نغښتى دى. حقيقت دا دى چې زه بېګناهبېگناه او له دغو تورونو څخه ليرې يم، چې پر ما راتپل شوي دي“.

وروسته سوقرات يو- يو تور ردوي. خلك هغه خداى نه پېژندونكى ګڼيگڼي او وايي چې سوقرات ځان تر دې ډېر لوړ او هوښيار ګڼي،گڼي، چې پر خدايانو دې باور ولري.

”خو زه هېڅكله هم هوښيار نه يم، پوهېږم چې په هېڅ هم نه پوهېږم. ښايي دا هغه څه وي چې تاسې يې د عقل په نوم پېژنئ. خو داسې وګړيوگړي شته، چې ان نه پوهېږي چې په څه نه پوهېږي“.

دا د ځانغوښتونكو شكايت لرونكو په وړاندې يو هوښيارانه ګوزارگوزار و. سوقرات باور درلود، چې دا خبرې يې په ګټهگټه نه دي، خو هغه په دې فكر كې نه و، چې خپل ځان وژغوري. هغه غوښتل چې حقيقت دې برلاسى وي.

”دا زما د ژوند يوازېنۍ هيله ده، دا خبره مې د ډېرو واكمنانو غوږونو ته رسولې ده، چې د واكمنۍ پر مهال د هېواد دود، كلتور او د حكومت چارو ته پام وكړي، داسې لكه يو بوټ ګنډونكىگنډونكى چې د بوټ په ګنډلوگنډلو ښه پوهېږي.

زما دا عمل چې په خپله د خداى عبادت دى، بېځايه ګڼئ،گڼئ، ما د دې وخت نه درلود، چې خپل ژوند سمبال كړم. تاسې وينئ چې ټول عمر مې په دې لار كې تېر كړ، همدا لامل دى، چې خوار يم او هېڅ هم نه لرم“.

د لومړي تور د ردولو لپاره همدومره بس دي. سوقرات د خدايانو په وړاندې بې عقيدې نه، بلكې هغه رښتينى معتقد دى او خلكو ته د عدالت ښوونه، د خداى ستاينه ګڼيگڼي. په تالار كې پرله پسې ګنګوسېگنگوسې اورېدل كېدې، داسې لكه د غومبسو په ځاله كې چې لرګىلرگى ووهې.

سوقرات پرځان دويم تور راسپړي او يو دعوه كوونكى د شاهدانو پر څوكۍ كښېنوي. دا يوه په زړه پورې خبره ده، په هغه لومه كې چې په خپله يې اوبدلې ده، په خپله په كې نښلي. هغه شاعر (ملتوس/ Meletus) هم ورسره كينه لري، خو فيلسوف پوزخند پرې وهي، دې شاعر يوازې يوڅو توري سره كتار كړي دي، فيلسوف داسې يوه داسې ځاى ته راكاږي، چې ډاډه يې كړي ګواكېگواكې ټول وګړيوگړي كولاى شي په اتن كې ځوانان اصلاح كړي او يوازې دا كار د سوقرات په وس نه دى پوره.

سوقرات په دې توګهتوگه د خپل محكوميت سند په خپل لاس لاسليك كړ. د هغه زړه ته يوې وړې وېرې هم لار ونه موندله.

”نېك انسان بايد د خپل ژوند او مرګمرگ په باب فكر ونه كړي، بلكې سوچ يې بايد دېته وي، چې عمل يې سم دى كه نه؟ د ژوند درد او مصيبت په غم كې نه، بلكې په رسوايۍ او بدنامۍ كې نغښتى دى“.