د "د افغانستان ژبې" د بڼو تر مېنځ توپير

! align="right" valign="top" |د افغانستان مهمسمتي ژبې

|دري يا پاړسي ژبه<br />اوزبکي ژبه<br />تورکمني ژبه<br />بلوڅي ژبه <br />نورستاني ژبه<br />

دري د عصري فارسیفارسي د ژبو د فورمونو څخه ده چي په [[افغانستان]] کې درید دري په نوم رسمي شوې . دغه ژبه د سرشمېرنې او وگړشمېرنې له اړخه سمتي ژبه ده ځکه چې د پښتنو پر پرتله د افغانستان په ځینو سیمو کې د دري ژبو شتون لږ دی او يا هم وگړي يې په ټول افغانستان کې تیت او خواره واره ندي ، يوازې غټو ښارونو کې او په شمال کې يې شمېر ډېر دی . د دري ابېڅې له [[عربي ژبه|عربي]] توروڅخه جوړه شوې ده ، چې د تورو ( فونيمونو )شمېر يې ۳۲ ته رسېږي. په دې کی څلور غږه ( پ، چ، گ، ژ ) د دري يا پاړسي ځانگړي توري دي. د ۱۰مې پېړۍ څخه ویل او لیکل شوې ده. دغه ژبه د ساسانیانو پارسيپاړسي څخه جوړه شوه. د ژبپوهانو په نظر د دري نوم د دربار د کلمې څخه اخیستل شوی دی. همدا رنگه د تاريخ لومړني مخکښ هېروډوټس خپل هيستېريه کتاب کې د دري ژبې او ويوونکيو په هکله دا وايي چې دغه خلک د ننني [[افغانستان]] د شوهيلي غرونو لمنو کې استوگنه درلوده او په غرونو کې ايسار ېې د کډوالۍ ژوند کاوه ځکه ېې خلک د درې خلک ياد شوي چې ښايی د ژبې نوم هم د درې څخه رامنځته شوی وي . د دري ژبه تقریبًا ۲۰ میلیونه ویونکی لري چی پکې تاجیکیان،هزاره گان او ایماقان شامل دي. همدا ژبه د ډېرو شاوخوا گړدودونه لري چې په دې کې هزاره گي ، ايماقي ، تاجيکي ، ايراني ، يا پاړسي او هم فارسي د يادولو وړ دي . دغه ژبه په ځانگړي ډول په [[کابل]]، [[مزار شريف|مزار شریف]]، [[د بدخشان ولایت|بدخشان]]، [[هرات]] او بامیان کې ډېره ویل کېږی. دري ادبیات په [[افغانستان]] کې د ۱۰ مې پېړۍ څخه رواج شوې ده . په ۱۱ مې پېړۍ کې د محمود غزنوي په پاچایۍ کې مشهورو شاعرانو ابوالقاسم حسن عنصري بلخي، ابوالحسن علي بن جولوغ فرخي سیستاني او حکیم ابوالقاسم فردوسي توسي خپل اثرونه رامنځته کړل. په ۱۵ مې پېړۍ کې د [[گوډ تېمور|تیموریانو]] د حکمرانانو په وخت کې دري ادبیات اوج ته ورسېده.په دې وخت کې نورالدین عبدالرحمن جامي او بدرالدین هلالي مشهور شاعران و. په ۱۹ مې پېړۍ کې حمید کشمیري یو مهم اثر ولیکه چی د اکبرنامه په نوم یادېږي.

[[پښتو]] د اریانا د ژبو څخه ده چې په ځانگړي ډول د [[افغانستان]] په شمال ختيځ بلخ شاوخوا سيمو کې په ۳۵۰۰زره کاله مخزېږدي کې رامنځته شوې . دا ژبه ننيوازې سباسمتي نده بلکې د پخوا څخه د افغانستان ملي ژبه وه،ځکه چې د سمت له پلوه په ټولې اسيا کې د پښتو ژبې ويوونکي په افغانستان کې اکثریت جوړوي او دافغانستان کې هرې برخې او هر گوټ کې ويونکي خواره واره مېشت دي . همدارنگه د افغانستان د تر ټولو ډېرکي قام ژبه ده . دغه ژبه برسېره پر ټول افغانستان کې په ځانگړي توگه سوېلي او ختيځو سیمو کې ډېر ويوونکي لري. پښتو تقریبًا ۵۰ گړدوده لري . د دغو گړدودونو څخه درې گړدوده په درېو سيمو کې ډېر ويونکي لري . په دغه درې سيمو کې د [[د کندهار ولايت|کندهار]] گړدود، د [[د ننگرهار ولايت|ننگرهار]] گړدود او د پکتیا گړدود د يادولو وړ گړدودونه دي ، خو په رسمي لحاظ په درېو سمتي ليکو يادېږي ، لکه سوهيلي گړدود ، سوېلي گړدود ، او منځينی گړدود. او د مهمو گړدودونو په کتار کې شمېرل کېږي. پښتوابېڅې له عربي توروڅخه جوړې شوي ، چي د تورو ( فونيمونو )شمېر يې څلوېښتو ته رسيږي. په دې کې اته غږونه ( ټ ، ډ ، ړ ،ږ ،ژ،ځ ،څ ، ښ ،ڼ ) د[[پښتو]] خپل ځانگړي فونيمونه دي.

اوزبکي ژبه د لویدیځې تورکي ژبو څخه شمېرل کېږي، د اوزبکي ژبې يو گړدو دگړدود [[افغانستان]] په شمال کې هم ویل کېږي. په [[افغانستان]] کې د اوزبکي ویوونکيو شمېر ۱يو میلیون تنو ته رسېږې. اوزبکان په [[افغانستان]] کې د اوزبکي لیکنې لپاره د عربي تورو څخه کار اخلی، خو اوزبکي ابېڅې د سیریلیک او لاتین ژبو د تورو څخه هم کار اخیستلای شي.