د "امير عبدالرحمان خان" د بڼو تر مېنځ توپير

'''ضيا الملت و دين امير المومنين امير عبدالرحمن خان''' (۱۸۴۴ يا ۱۸۴۰ ز. - ۱ د اکتوبر، ۱۹۰۱ ز.) د ۱۸۸۰ څخه د ۱۹۰۱ کال پورې د افغانستان امير پاتې شوی دی. امير عبدالرحمن خان د افغانستان په تاريخ کې د هغه ځواکمن حاکم په توګهتوگه پېژندل کېږي چې په هېواد کې یې له هغو ناخوالو او ګډوديوگډوديو وروسته چې د افغان- انګرېزانگرېز له دوهمې جګړېجگړې وروسته رامنځ ته شوې وې، بېرته په کابل کې د افغان دولت واک له سره ورغوه.

لومړنی واده يې د سردار فقير محمد خان بارکزي د لور [[مريم بېګمبېگم]] چې لقب يې بوبو جهان قلای هزارا وه سره وکړ او له هغې يې هېڅ کوم اولاد پيدا نه شو. بيا يې دويم واده د بدخشان د يوه اوزبک مشر د لور [[بي بي وليده جهان]] سره وکړ. درېيم واده يې د بخارا د امير اعلحضرت امير المومنين [[سيد امير مظفر الدين عبدل خان بهادر سلطان]] د لور سره وکړ. څلورم واده يې د واخان يوې کنيزې، [[اصل بېګمبېگم]] چې پخوا ګلرازگلراز بي بي نومېده وکړ، پينځم واده يې د [[سيد امير عتيق الله خان]] لور [[بي بي حليمې]] سره چې لقب يې بوبو جهان جاغدار بېګمبېگم سره وکړ، شپږم واده يې د [[مير حکيم خان]] د شبرغان نظام الدوله د لور سره وکړ. اووم واده يې يوې چترالۍ پېغلې [[صفورا بېګمبېگم]] چې لقب يې بي بي ستارو وه وکړ، اتم واده يې د بلخ د مزاري سيد د لور [[پادشا بېګمبېگم]] سره وکړ، نهم واده يې [[بي بي ګلرازگلراز دويمې]] سره چې د قولاب وه واده وکړ. لسم واده يې يوې بلې قولابۍ پېغلې سره وکړ، يوولسم واده يې د بدخشان د [[مير محمد علي خان يفتلي]] مشرې لور [[ساجده بېګمبېگم]] سره وکړ چې له هغې يې هم اولاد و نه شو. دوولسم واده يې يوې بلې قولابۍ پېغلې سره وکړ. ديارلسم واده يې يوې چترالۍ سره چې نوم يې [[بي بي نېک آدمه]] وه وکړ څوارلسم واده يې د [[محمد حسين خان منګمنگ]] د لور سره واده وکړ. د امير عبدالرحمن خان نه دوولس زامن او څلور لوڼې پاتې شوې.

# سردار عبدالله خان (د مريم بېګمبېگم زوی)

# [[امير حبيب الله خان|سراج الملت و دين امير المومنين حبيب الله شاه سرکار والا (د اصل بېګمبېگم زوی)]]

# [[سردار نصرالله خان|سردار نصرالله خان نايب السلطنة اتواد الدوله (د اصل بېګمبېگم زوی)]]

# سردار فتح الله خان (د اصل بېګمبېگم زوی)

# سردار عبدالفحد خان (د اصل بېګمبېگم زوی)

# سردار حفيظ الله خان (د بي بي ګلرازگلراز زوی)

# سردار محمد افضل خان (د پادشا بېګمبېگم زوی)

# سردار غلام علي جان (سخي داد خان) (د پادشا بېګمبېگم زوی)

# ګوهرگوهر خانم (د بي بي وليده جهان لور)

# روقيه خانم (دصفورا بېګمبېگم لور)

# فاطمه بېګمبېگم (د بي بي زهرا لور)

# حاجره بېګمبېگم (د صفورا بېګمبېگم لور)

کله چي انګرېزانوانگرېزانو امير عبدالرحمن د سردار محمد افضل خان زوی د تاشکند څخه راوغوښت نو يې د ده سره د يو شمېر مرستو قول و کړ پدې شرط چي که دی په خارجي سياست کي د انګرېزانوانگرېزانو سره مشوره و کړي . امير عبدالرحمن هم د مجبوريت له مخي قبوله کړه . دی ډېر تجربه کاره سړی وو ، دی پوهېدئ چي د قومي خلکو سره څرنګهڅرنگه چلند و کړي او هم د انګرېزانوانگرېزانو سره څرنګهڅرنگه په خپله ګټهگټه په نرمي چلند و کړي .

ده و کولای شول چي د څو ورځو په مدت کي په کابل کي امنيت راولي او بيا د [[افغانستان]] نورو ښارونو ته پام شو . او پدې ډول د افغان او انګليسانگليس دويمه جګړهجگړه پای ته و رسېده .

امير عبدالرحمن په ډېر لږ وخت کي په هيواد کي خپل مخالفان يا له مينځه يوړه ، يا يې بنديان او يا يې فراره کړه . انګرېزانوانگرېزانو هم د ده سره مرستي کولې . په ١٨٨٠ م کال کي يې پنځه لکه روپۍ ، څو سوه توپونه او څو زره توپکان امير ته ور کړه او هر کال به يې ١٨٠٠٠ پونډه مرسته ور سره کوله .

ده ډېر ژر ټوله بلواګربلواگر لکه د غزني غلجيان او د منځني افغانستان هزاره ګانگان د ځان تابع کړه . د سپاه سالار جنرال غلام حيدر خان چرخي په واسطه يې د هيواد ټولي هغه برخي چي د افغاني دولت له لاسه وتلي وې بيرته په لاس راوړې . په نورستان کي يې د اسلام دين خپور کړ او هغه ځای يې د نورستان په نامه و باله .

د خارجي سياست په برخه کي يې په نرمي ګامگام اخيسئ . په ١٨٨٥ م کال کي تزاري روسيې پر شمالي پنجده حمله وکړه او هغه يې و نيوله . که څه هم انګرېزانوانگرېزانو بايد پدې هکله د ده سره مرسته کړې وای خو و يې نه کړه .

امير عبدالرحمن خان يوه لويه غلطي چي کړېده هغه د ډيورنډ معاهده ده چي بېله د ملت د نمايندګانونمايندگانو د خبرتيا يې په خپل سر امضا کړه . پدې معاهده کي افغانستان په شرقي او جنوبي سيمو کي ډيري مځکي له لاسه ور کړې ١٨٩٣ م . امير عبدالرحمن خان په کابل کي په ١٩٠١ کال کي مړ سو او پر ځای يې د ده زوی سردار [[امير حبيب الله خان|حبيب الله خان]] پاچا سو .