|
|انځور= [[دوتنه:Khan Abdul Ghaffar Khan.jpg|220px]]
|caption = باچا خان په 1940 ز. کال کې
|alternate name = بادشاه خان، باچا خان، فرانټير ګاندي،گاندي، سرحدي ګانديگاندي
|غورځنګغورځنگ= [[د هند د خپلواکۍ غورځنګغورځنگ]]
|organizations = [[خدايي خدمتګارخدمتگار]], [[د هند ملي کانګرېسکانگرېس]], [[لراوبر يو افغان ګوندگوند]]
}}
'''خان عبد الغفار خان''' (په هندي: ''ख़ान अब्दुल ग़फ़्फ़ार ख़ान'')،(په انګرېزيانگرېزي: ''Khan Abdul Ghaffar Khan'') چې په څو ستاينومونو لکه ''فخرې افغان'' ، ''باچا خان'' ، ''بادشاه خان'' او د ''سرحد ګانديگاندي'' هم ياد شوی د [[پېښور]] په هشنغر سيمه د اتمانزو په کلي کې ، خان [[بهرام خان محمدزي]] په کور کې کال (1890 - 20 جنوري 1988)زېږېدلی. دی د عدم تشدد په موخه د خدایي خدمتګارخدمتگار يوه ټولنه جوړه کړه او د انګرېزانگرېز په مقابل د وخت د نوموتي هندي سياستوال مهاتما ګانديگاندي سره يو ځای ېې د انګرېزانگرېز اشغال پر وړاندې مبارزه پبل کړه .
== سياسي مخينه ==
عبدالغفار خان د ترنکزو د[[حاجی فضل واحد تارڼ کاکړ]] په ملګرتياملگرتيا يې د استعمار په ضد د افغانانو د راويښولو او ملي حکومت د جوړولو له پاره تاريخي کارنامی په سر رسولی دی. خان عبدالغفارخان په ( ۱۹۲۰ م= ۱۲۶۸ ش) کې د خلافت د تحريک په بهير کې له يو زيات شمير خلکو سره [[کابل]] ته هجرت وکړ او د بيرته تلو په وخت کې يې د [[انجمن اصلاح الافاغنه]] ټولنه جوړه کړه. دغه ټولنه په ( ۱۹۲۹ م= ۱۳۰۷ ش) کې د خدايی خدمتګارانوخدمتگارانو په ټولنه بدله شوه، خان عبدالغفارخان په ( ۱۹۳۱ م= ۱۳۰۹ ه.ش) کال کې د کانګرسکانگرس په ملګرتياملگرتيا د [[هند]] د نيمی وچی د ازادولو له پاره زياتی مبارزی وکړی و له ۱۹۳۱ را په ديخوا د استعمار سره د مخالفت به جرم په اوه کاله بند محکوم شو.
[[دوتنه:300X200.JPEG|بټنوک|240px|فخر افغان خان عبدالغفار خان]]
د نړی په عمومی لومړی جنګجنگ کې د انګرېزانوانگرېزانو سره د عدم تعاون په جرم د کانګرسکانگرس د نورو مشرانو سره دوه کاله په زندان کې و او د ( ۱۹۴۷ م) کال راپه ديخوا د پښتنو ملی خپلواکۍ د غوښتلو په جرم پاکستاني حکومتونو د استعمار د لاسه په وار، وار جيل ته لېږل شوی ؤ. خان عبدالغفارخان (فخر افغان، پاچا خان) په خپل يوه تاريخي ليک کېد ( ۱۹۳۵ م) د مي په پنځه ويشتمه چې د سابرمنی، سنټرل جيل احمداباد څخه يې د حکيم عبدالخالق خليق په نامه ليکلی دی داسی وايې:
<blockquote>خوږه خليقه خوشاله اوسی
اسلام عليکم ورحمته الله و برکاته:
د بمبيی نه د جدا کيدو په وخت کې ماتاسره وعده کړی وه چې زما په خيال کې هر وقت ستاسو متعلق څه خبر راشی نو تاسو به پری خبروم، ليکن ژر تر ژره ګرفتارگرفتار شوم. جيل خانه کې مې هم ته يادوی او خدايې خدمتګارخدمتگار مې هم هير نه وو ليکن داسې څه خيال مې پېدا شوی نه وو چې تاسو ته می ليکلی وای تاسو به زما د قيد په حقيقت رسيدلی يي، زما جرم صرف دومره وو چې ما د سرحد او دخدايې خدمتګاروخدمتگارو متعلق خلکو ته لږ غوندی حالات څرګندڅرگند کړي وو.
د هندوستان دخلکو د سرحد او خدايې خدمتګاروخدمتگارو سره دومره مينه او محبت دی چې زه په دوره هری صوبی ته تللی يم، نو د خلکو او له مطالبه دا وه چې موږ ه د سرحد او خدايې خدمتګاروخدمتگارو د تحريک حقيقت بيان کړ. خير دې کې به خير وی. د الله تعالی هر کار د خير دی ولی مونږ پرې نه پوهېږو ځکه چې موږ ظاهر بين يو. لږ غوندی ظاهری تکليف چې راباندې راشي نو بيا مو وار خطا وي . زه په خپل قيد خفه نه يم ولی چې څه وخت زه بهر شوم نو ما ته دا خبره ښه ښکاريده چې زه خو د بهر يم او زما بعضی خدايي خدمتګارانخدمتگاران ورونه دی په جيل خانه کې وی ماصرف دا خبره د خپل ځان د پاره ښه ګڼلهگڼله.
خدايي خدمتګارانخدمتگاران ورونو چې د جيل خانو بی اتفاقۍ ، بهر ځان سره راوړی وی ، هغه يې پېښودی که لا هغه شان پکښې اخته دی؟، که چيرې په صداقت سره يې دا بدعادتونه پرې نه ښودل او رشتينې خدايې خدمتګارانخدمتگاران نه شوو ، نو دا ټولی قربانۍ به په سيند لاهو شي او اوچت سوی پښتون به بيا پريوځي ولی چې زموږ د کاميابۍ راز په رشتيني خدايي حدمتګارانحدمتگاران کې دی.
زه چې کله دې جيل ته راغلی يم نو همېشه ناجوړه يم، ولی چې ددی ځای اب او هوا په ما صافه نه ده. بل زه يوازې يم داسی يو سړی نشته چې تبادله خيلات ورسره وکړم. زما په خيالاتو که چيری زه سرحد يا پنجاب ته بدل شم نو شايد چې ښه شم ليکن د پنجاب او سرحد حکومتو زما د اخستو نه انکار وکړ او تر اوسه پورې دې حکومت هم زه بلې جيل خانی ته بدل نه کړم.
تاسو زما څه فکر مه کوي ، خپل کار کوډ، که چيری الله تعالی زما د وجود نه د خپل مخلوق خدمت اخستل منظور وي نو ما له به صحت هم راکړی. دا دهغه طرف نه په ما يو بل ازمايش دی. تاسو راته دعا کوی چې ما پکښې الله تعالی کامياب کړی او ما له صبر او استقبال راکړی.
زه قيدی يم، زه هر چاته خط ليکلی نه شم ولی چې زما خپل اختيار نه دی. دا خط زما ټولو خدايې خدمتګاروخدمتگارو ته ښکاره کړی او زما ډير سلامونه ورته وواياست. زه همېشه تاسو ته دعا کوم او اميد دی چې تاسو په هم هره جمع کې ماته دعا کوی چې الله تعالی ما ددی لايق کړی چې زه د هغه د مخلوق خدمت وکړی شم او ماته روغ او ښه صحت راکړی.
آمين فقط
ستا ورور عبدالغفار</blockquote>
خان عبدالغفار خان د زوالفقار علی بهټو د حکومت په مخت کې د نيشنل عوامي پارټي د صوبايي حکومت په بلنه په ( ۱۹۷۰ م) کېد [[کابل]] څخه [[پېښور]] ته ولاړ او کله چې هغه حکومت ړنګړنگ شو بيرته افغانستان ته راغی او تر ( ۱۹۸۰ م) کال پوری کله په کابل او کله په [[ننګرهارننگرهار]] کې او سيده. دی د افغانانو ، د ملی آزادي غو ښتونکو او طنپالونکو لوی لارښود او (بابا) وو او حضور يې د افغانستان او سيمې د ازاديخواهانو بل مشعل وو. ده د [[جنرال ضياءالحق]] د حکومت په دور کې سختی ورځی او شپی تيرولی څو ناروغه شو او د شپږو مياشتو د کوما د حالت ورپېښيدلو او د مغز فلجيدولو وروسته په کال ( ۱۳۶۶ ش) د دلو په اوله د چهارشنبی د سهار په څلورو بجو و په پنځه څلويښت دقيقو د پيښور په ليډی ريډنګريډنگ روغتون کې وفات شو، او جنازه يې د وصيت سره سم د جمعی په ورځ د ( ۱۳۶۶ ش)کال د دلو په دريمه ( ۱۹۸۹ م) د جنوری په شلمه په ډيره درناوی د ننګرهارننگرهار په مرکز جلال اباد کې خاورو ته وسپارله شوه.
د افغانستان د طالبانو اسلامی امارت او د ځينو ملی مجاهدينو تنظيمونه د افغانستان جهادی معرکې چې د هيواد د ازادۍ، خاوری د تماميت،ننګتماميت،ننگ او ناموس ساتلو په نيت په عمل راغلی او تاريخی وياړونه يې په برخه شوی دی، د خان عبدالغفارخان د دغه ناوړه تفسير څخه چې هغه د روس او امريکی د سياسي رقابتونو او دښمنيو څخه راو لاړی پیښی بولې، ګېلهگېله مند دیاو داسې تفسير واقع بيناه او وطن دوستانه نه ګڼیگڼی.
مسلمانان در نهضت ازادی هندوستان اثر په خپل ( ۱۲۸ ) مخ کې د خان عبدالغفارخان د ملی مبارزو په هلکه ليکی: (... در همان هنګامهنگام که دولت کاملاً بر اوضاع مسلط بود وبه وسيله زور و سر نيزه توانسته بود ملت را وادار په اطاعت سازد، زر نواحی مرز هند و مخصوصاً درميان قبايل سلحشور و مسلمان پتانها اشوب و انقلاب عظيم بر ضد دولت بر پا نمود. مسلمانان اين ايالات مرزی به رهبری خان عبدالغفارخان جبهه نيرومند تشکيل داده در برابر حکومت مستبدانه و رعب آميز انګليسانگليس استاد ګیگی ومقاومت کردند. [[جواهر لال نهرو]] در توصيف اين رهبر جنګجویجنگجوی پتان ميګويدميگويد: از دهکده په دهکده ميرفت وبرای افراد آهئين جمعيت سرخ پوشان پايګاهپايگاه په وجود می اورد. اين شخص و پيروانش خاری در چشم دولت بودند. موقيعت و نفوذ او در ايالت مرزی کمتر از موقيعت و نفوذ ګاندیگاندی در سراسر هندوستان نه بود. اتفاقاً در ميان او و ګاندیگاندی ارتباط بر قرار شد و جمعيت سرخ پيراهنان به حزب کانګرسکانگرس پيوست. چنانچه از سخن نهرو بر می ايد قيام خان عبدالغفار خان در اغاز ارتباطی با ګاندیگاندی و حذب کانګرهکانگره نداشته وخود او با انګيزهانگيزه ګسيختنگسيختن زنجير استعمار برتانيه و بدست اوردن استقلال نهضت بزرګبزرگ و خونين شروع کرده است و بعد ها وقتيکه کارګردانانکارگردانان حزب کانګرهکانگره استقلال را در برنامه يې خو قرار داده و نيرو های خود را در اين راه بکار انداختند، با انها همګامهمگام شده و به عضويت کانګرهکانگره در امده است.) و درجای ديګرديگر ميګويدميگويد: جميعت سرخ پوشان و رهبر شان خان عبدالغفار خان حقی عظيمی بر جنبش ملی هند دارند...)
خان عبدالغفارخان په هغه ليک کې چې د (عبدالغفارخان فيټ ازای بيټل) د (ډی، جی تنډر اثر)، ( Abdul ghafar khan fait is a battle D.G Tender ) دکتاب له پاره ليږلی او هغه دغه ليک د خپل کتاب په څلورم مخ کې کليشه کړی دی، د خپل ژوندانه او عقيدې په داسې ليکی: (... زه چې د اتو، نهو کالو وم او په پيښور کې مې به سکول کې سبق وايه نو اکثره مې لوبی د بنګيانوبنگيانو د بچو سره کولی، زه به هغه خپلو ملګروملگرو منع کولم چې دا خو چوړيان دی؟ د دوی سره ولی لوبې کوی. ولی زه به دهغوی په دی خبرو نه منع کيدم او نه به زما په زړه د دی خبرو اثر کيدو. چې زه زلمی شوم نو زما تعلقات به اکثر د باکسته خلکو سره وو، زما دوستان اکثره لوواران، جولاګانجولاگان ، ترکاڼان، شاخيلان و ، حالانکه زه د خان زوی وم. زه چې هلک وم نو د قصر اوريدلو سره مې ډير شوق وو او دا قصې به مې زياتی د خولو او يا کتابو کې اوريدی او ډيری به مې خوښی وي. بيا مې ژر په طبيعت کې تبديلي راتله او داسی کتابونه مې خوښ وه چې به هغو کې د داسې خلکو حالات چې چا به د انسانيت او د خدای د مخلوق له پاره ډير تکليفونه او مصيبتونه تير کړی وو راغلی وو).
== د هند په دوه برخو وېشنه ==
فخرې افغان په زغرده د هند په دوه برخو وېشنې سره بډوالی درلود . تر څنګڅنگ ېې دغو پښتنو غوښتل چې د هند سياستوالو سره په ګډهگډه کار وکړي په ځانګړېځانگړې توګهتوگه د سرو کميسونو پښتنو . همدا رنګهرنگه ډېرو نورو پښتنو بيا د هند په دوه ؤ برخو وېشنې چې يوه برخه ېې د مسلمانانو خپلواکه ولکه جوړېده او د انګرېزانوانگرېزانو د وتلو د آند هرکلی ېې کاوه . د همدې لپاره ځينو فخرې افغان باندې د غیر مسلمانانو د ملګريملگري ټاپه وهله ، تر څنګڅنگ ېې په کال ۱۹۴۶ ز . کې په هغه باندې يو بريد وشو له کبله ېې چې د پېښور روغتون کې بستر شو . <references/>[12]
د کانګرېسکانگرېس پارټۍ د بېلتون د ممصلحتي پرېکړې مخنيوی وکړ او پرېکړه ېې لکه د کابينې د موخې له مخې چې ګاندهيگاندهي د محمد علي جناح لپاره د صدر اعظمۍ وړانديز کړی و ونه منله . په پايله کې بادشاه خان او د هغه پلويانو دا احساس کړه چې دواړه د هند او پاکستان لخوا ورسره درغلي وشوه او دوکه شول . د همدې په هکله بادشاه خان (فخرې افغان، غفار خان ) ګاندهيگاندهي ته خپلې اخري خبرې په يوې تاريخي خبرې چې د کانګرېسکانگرېس پارټي سره تراوسه پاتې ده داسې وکړه ( تا موږ د لېوانو خولو ته ورټېل وهلو ) . <references/>[4]
کله چې د پاکستان د نوم پر سرټولټاکنې کېدې نو باچا خان او د هند کانګرېسکانگرېس ملي پارټۍ د هغو ټولټاکنو څخه په څنګڅنگ شول او بايکاټ ېې ترې وکړ . ددې پايله داسې راووته چې په ۱۹۴۷ز . کال کې د پاکستان په نوم هېواد ومنل شو او د پاکستان چارواکو له خوا د خيبر پښتونخوا نوم د پښتنو سيمې ته ونومول شو. په قبايلي سيمو کې هم پاکستان د ځينو ملکانو په پيسو اخيستلو سره يوه ټولټاکنه ترسره کړه چې پايله ېې په ۵۰،۱ ٪ سله کې خلکو هاغه نوم د باچا خان پر بډوالي سربېره ومانه . باچا خان او د ولسپاله پښتنو پلويانو سره د دغه نوم سره بډوالی وښود او له ټولټاکنو څخه بيا په څنګڅنگ شول . <references/>[13]
== د هند کانګرېسکانگرېس پارټۍ او غفار خان ==
== خدايي خدمتګارخدمتگار ټولنه او غړي ېې ==
خدايي خدمتګاريخدمتگاري او عدم تشدد (د ظلم ځخه لاس اخيستنې) دا دواړه خبرې تر يو بله سره تړلي دي . خدايي خدمتګاريخدمتگاري ، د خدای د مخلوق خدمت دی . او دا خدمت به په زور ، جبراکراه او تشدد نه ، بلکه په رضا ، قناعت ، مينه ، محبت او عدم تشدد وي . د خدايي خدمتګارۍخدمتگارۍ په مرامنامه کې د انسان د ټولنيز ژوندانه د سمون لپاره پرنسپونه او اصول وړاندې شوي ، چې مرامنامه يې په لاندې ډول لوستلی شۍ.
== د خدايي خدمتگارﺉ مرامنامه ==
== د پاکستان لخوا په باچا خان بنديزونه==
د افغانانو \پښتنو د بیدارۍ ، یووالي او خپلواکۍ دپاره د ده اوږدې هلې ځلې او مبارزواو په دې لار کې د جیلونو او کړاوونو له ګاللوگاللو څخه هیڅوک سترګېسترگې نه شي پټولی . د افغانانو دې ستر ملي مبارز ته د« هندي ناسیونالیست » نوم ورکول ، نه یواځې له واقعیتونو څخه سترګېسترگې پټول دي ، بلکې دافغانانو د ملي ارزښتونو سره په ټکرکې کار دی . همدارنګههمدارنگه باچاخان نه یواځې خپل ټول ژوند د پښتنو یووالي او د ډیورنډ کرښې نفې د پاره وقف کړی و ، بلکې په عمل کې یې په خپل وصیت سره ، چې وروسته له مړینې یې جنازه په جلال اباد کې خاورو ته وسپارل شي دغه ارمان تر سره کړیدی .
فخر افغان خان عبدالغفار خان د پاکستاني حکومت لخوا شاوخوا ۲۲ کاله جېل ته د افغانانو د قبايلو د يووالي لپاره د کار له کبله غورځېدلی . د پاکستان د وخت حکومت دی د هند او افغانستان د ملګرتياملگرتيا جوړولو او د پاکستاني ـ انګرېزيانگرېزي ښکېلاک د ختمولو پر بډوالي تورناوه . ډېر ځلې په کور دننه بنديز پرې لګوللگول شوی .
== ټولنيز خدمت او لاسته راوړنې ==
فخر افغان په پښتني تولنه کې نه يوازې چې د پوهې او علم د هڅوولو عملي کار پرمخ اچولی و ، بلکه د هند ، پاکستان ، او بنګلهبنگله دېش وګړيوگړي ېې هم راويښ کړي و او ورسره ېې خپل انساني غږاوچت کړی و، او لومړی ېې د هغوی د حقوقو لپاره چې د انګرېزانگرېز له غلامۍ څخه خلاس شي مټې راونغاړلې ، د همدې له کبله ورته د هند د لومړي خپلواک حکومت رامنځته کېدو سره د ولسمشرۍ د څوکۍ غوښتنليک ورلېږل شوی و . د نوموړي د لوړې حوصلې او ايماندارۍ څرک د هغه له ځواب څخه په دې ډول ښکاري چې ليکلي ېې و :
<blockquote>د خدای خدمت د ملت خدمت دی او همدې ته ژمن يم څو د هند او پاکستان غوندې اوس خپل ملت ته هم خپلواکي ترلاسه کړم ، او که زه د ولسمشرۍ په څوکۍ کښېنم نو دغسې په ازاده توګهتوگه ولس ته خدمت نشم کولای لکه دا نن .</blockquote>
په ۱۹۸۴ م . زېږيز کې ېې د نوبل نړېوالې جايزې لپاره د سولې د مبارزې په لړ کې نومول شوی و ، خو د وخت د سياست له کبله ېې مخه ډب شوه . فخر افغان يو له هغو ۴۴ هندي او د سيمې نوموتومبارزو شخصيتونو په کتار کې د هند د حکومت لخوا ياد شوی چې په لړ کې ېې ورته د بهارت رتنا چې د هند تر ټولو لويه ملي جايزه ده هم ورکړی . همدا رنګهرنگه د جواهر لال نهرو ملي جايزه ېې هم په برخه شوې . د افغانستان د پخواني پاچا غازي امان الله لخوا ورته د افغانانو د وياړ لقب ورکړ شوی او د راوروسته لومړي ولسمشر داود خان لخوا ورته د افغانانو د ملي مبارز او مفکر جايزه ورنومول شوې وه .
== سرچينې ==
دوتنه:Bk6.jpg|باچا خان
دوتنه:Bk7.jpg|غفار خان
دوتنه:Bk8.jpg|خدايي خدمتګارخدمتگار
دوتنه:Bk-3.jpg|باچا خان
</gallery>
[[وېشنيزه:د ۱۸۹۰ زېږېدنې]]
[[وېشنيزه:د ۱۹۸۸ مړينې]]
[[وېشنيزه:د بهارت راټنا ګټونکيگټونکي]]
[[وېشنيزه:د هند مسلمانان]]
[[وېشنيزه:د خيبر پښتونخوا سياستوال]]
| 