د "کونړ ولايت" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
کاکازي او ترکلاڼي |
د سمون لنډیز نسته |
||
۶ کرښه:
|longd = 71º 08' 58.90"E
|د سرشمېرنې کال = ~
|د
|مساحت = ~ ۴۹۴۲
|
|ژبې= [[پښتو]]
}}
'''د کونړ ولایت'''، ( '''[[
دا ولایت له
کونړ دپخوانيو مورخانو په اثارو کي کنړ، کنير، کهويس(Khoes)، کونرkunar) ، کولو، کونړ، کونر او داسي نورو په نومونو راغلي دي.
کونړ (کونرkonar)په شکل له دوو کلمو څخه جوړ شوي دي چي نورستانيانو ورته کونړ وايه او په نورستاني لهجه يې معنا(دښوونه دره) يا زيتون دره ده.
په دي نوم کې هم درنورو نورستانى کلمو او نومونو په شان چي په نورو ژبو کې يي(له)،(په)(ړ) او ښتلي بدلون راغلي دي او په کونړ يى شهرت پيدا کړي دي.
تاريخى اسنادو ځيني نور شواهد داسي ښي چي ډير پخوا د کنړ دره له غرونو څخه نيولي ان دکنړ د [[سيند]] دغاړوپوري په
د يو بل مستند دليل له مخي چي ددغو دوو ډولونو عموميت ته مصداق ورکوي هغه دا دي: کله چه د کونړ د ناوي د ښکتنيو او هوارو برخو پخواني کورونه وکتل شي دهغوۍ دکوټو په چتونو کي د
همداراز (کو) د اوبو، څاه او رود په معنا دي لکه ،چي همدا اوس موږ په ورځنيو محاورو کې کوهې زيات استعماليږي، نو چي داسي ده دکونړ يعني د اوبو او رود دره او که تاريخي اسنادو ته مراجعه وشي په عمومي صورت سره کونړدومره شهرت نه لري لکه چي په لرغونو اثارو کي دکونړ سيند (راساRasa ( يي لري.
نودا هم پوره ممکنه ده چي د کونړ دا معنا به واقعيت ولرلاي شي چي د [[سيند]] او اوبو دره يي وبولو، ځکه که [[اوبه]] يي نه درلودلاي اووچ خوړ واي نو ممکن بيايي دغسي معنا نه شوه ورکولاي. د [[پوهاند عبدالحى حبيبي]] د پنځوسو مقالو د پساندونو په يوه برخه کي داسي راغلي دي:
کونار يعني کونار چي جمله يي داسي په قوس کې ليکلي شوي ده (رود دره کاغان شرقي پکهلي ضلع هزاره) دلته مطلب د کو څخه دي چي په نوموړي اثرکۍ د اوبو او رود په معنا استعمال شوي دي.
د پورتنيو څيړنو او تحقيقونو څخه دا جوتيږي چي د کونړ لفظ دليکني سره بايد تر(ک) ورسته (و) وليکل شي نه دا چي دکونړ لفظ دليکني څخه(و) واښستل شي.
ځيني وخت ليدل کيږي د کونړ د جمع شکل د کونړونه(کنړونه) ليکل کيږي په دي شکل د کونړ ليکل که مفرد وي کنړ او که جمع وي کنړونو دواړه شکله بيخي غلط دي. دا چي ولي داسي ليکل کيږي زما په نظرڅه
دا چي په مخکنۍ برخه کې وليکل شو چي کنړ ته کنر هم وايي د کونړ د نوم دا شکل هم د يوي خواته د حدودالعالم د اشاري له مخي چي کنر يي ورته ويلي دي او د بلي خوانه دخاص کونړ ختيزي خواته يوکلي د تنر په نوم شته دي که دهغه کلي د نوم سره د مقايسي له مخي وويل شي نو ممکن هغه (ته نر) وي او که درون ته.
==جغرافیوی جوړښت او قومی جوړښت==
[[د کونړ ولایت]] د [[افغانستان]] په خنیځ کې پروت دی چې شمال ته یې د [[نورستان]] ، سهیل ته یې د [[ننکرهار]] ، لویدیځ ته یې د [[لغمان]] ولایتونه پراته دي.او په ختیځ کې د خیبر پښتونخوا سره ۱۷۵ کیلو متره
=== دکونړقومونه ===
۴۴ کرښه:
# '''مومند''': مومند دسړبن په ټولنیز گروپ کې یوه ستره [[قبیله]] ده چې د کونړ د ولایت په [[اسد آباد]] ، خاص کونړ،سرکاڼو،نورگل او نرنگ کې اوسیږي.<br />
# '''یوسفزي''': یوسفزي هم په کونړ کې هستوگنه لري او یو لوۍ پښتون ټبر دی.<br />
# '''بزرگخېل''': بزرگخېل یوهلویه قبیله ده چې دکونړ په نرنگونو لکه بر نرنگ ، کوډو ، کړه ماراو په یوه روایت سره په کوټکي او حکیم آباد(کولي گرام) او دڅوکۍ په کلماني
# '''ساپې''':(صافي) د زیاتره تاریخي اسنادو له مخې د ساپي قوم چې په کونړ کې مېشت دي یو لوۍ قوم شمېرل کیږي چې په لومړۍ سر کې د غوړې مرِۍ څخه سره کمر ته رالېږدېدلي دي او بیا له دې ځایه د شونکړۍ له غاښې کونړ ته اوښتلي لومړۍ یې بهر آباد او بیایې له مجبوریته د کونړ سین ښکته او پورته برخوته د هغو ځایونو دقومي قدرت په وجه نفوذ نه دی کړی له سین څخه دېوگل ته راغلي او هلته استوگن شو او په دې پلار دره کې یې لوۍ مرکزیت پیدا کړ او بیا د مزار درې،باډېل درې او دپېچدرې له سرونو څخه د درو دخولو پورې را خپاره شول.
<br />
۶۹ کرښه:
# [[وټه پور ولسوالي]]
# [[دره پيچ ولسوالي]]
# [[
# [[سرکاڼي ولسوالي]]
# [[
# [[برکنړ ولسوالي]]
# [[
# [[چپه دره ولسوالي]]
# [[
# [[څوکي ولسوالي]]
# [[خاص کنړ ولسوالي]]
۹۹ کرښه:
همدارنگې په کونړ کې په تېره بیا د کونړ د ناوې په ښکتنیو سیمو کې د پنبې کرل زیات رواج درلود یا لري.خو پخوا چې دمحلي صنعت له مخې د خلکو جامې عموماً له خامتا(کرباس) څخه وې نو دا وه چې پنبه زیاته کرل کېدله د ژمي په موسم کې چې له یوې خوا د مني د حاصلاتو له جملې څخه پنبه هم وه او له بلې خوانه شپې به اوږدې وې، دکورنیو ښځو به په خپلو لاسونو تر حلاجۍ او ندافۍ وروسته په لاسي څرخو هغه رېشلې او جو لاگانو به د ماکو په دستگاه خامتا اوبدله او بیا یې څادر ، پټکي او کالي ورځینې تیارول.
== د
کونړ دافغانستان د پر نفوسو ولا یاتو څخه دی او تقریباً ۵۰۰،۰۰۰ اوسیدونکي لري،چې اکثره یې په کلیو او بانډو کې مېشت دي.دکونړ ۹۵٪ په سلنه کې پښتانه او نور ۵٪ نورستانیان او پشه یان دي.
۱۰۵ کرښه:
=== استحکامي کلا
دکونړاوسیدونکي د خپلو مېشته کېدوله وخته راهیسې لکه د هېواد دنورو قومونو او قبیلوغوندې همېشه په دې فکر کې وو،چې دسیمې په یوه داسې محل یا ځاي کې دخپلې
# دسیمې په هسې یو محل کې واقع وي چې په شاوخواسیمو باندې دیوې حاکمې نقطې حیثیت ولري.
#داستحکامي پوخوالي له مخې پوره طبیعي عوارض درلودل،یعنې په
#معمولاً
#داوبو رسولو منابع لکه رودونه او چینې ورته نژدې وي او یا په دننه کې هم داوبو دغه منابع ولرلاي شي.
#دهغو د ودانولو په چارو کې تر ممکنه حده پورې د ساختماني موادو اکمال ډېرې ستونزې ونه لري که دکونړدپخوانیوکلاگانو جوړخت ته ړکتل شي تر ډېره حده پورې دجغرافیایي موقعیت په اعتبار پکې پورتني بېلگې په نظر کې نیول شوي دي.
۱۳۵ کرښه:
په عمومي ډول په کونړ کې ډېر غوره دودونه شته دی چې دنړۍ په نورو قومونو کې یې ساری نه لیدل کېږی او زموږ دهېواد یوه وتلې بېلگه گڼل کېږي چې له دې جملې څخه جرگه،تړه،څلی،نرخونه،چیغه،ننواتې،ناغه،مېلمه پالنه،د جومات او ملا رواجونه او داسې نور د خورا ستاینې وړ دي.
== داهم
* [[کاکازي]]
* [[ترکاڼي_(ټبر)|ترکلاڼي]]
== سرچینې ==
*
*د افغانستان د ولايتونو جغرافيه ، ژباړه:
*د افغانستان تاريخي زمكپېژندنه، ليكوال: [[مير غلام محمد غبار]] ، كال ۱۳۷۷هجري لمريز، د مېوند نشراتي مركز، صبا كتابتون-پېښور ښار
*آلماني ویکیپيډ یا'''<br />
| |||