د "ويټامين اې" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
Addbot (خبرې اترې | ونډې)
و Bot: Migrating 52 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q18225 (translate me)
د سمون لنډیز نسته
۱ کرښه:
[[انځور:All-trans-Retinol2.svg|کيڼ|thumbبټنوک|360px|د [[ريټانول]] جوړښتبڼه، په خواو کې د [[وېټامين]] اې تر ټولو عامه بڼه]]
'''ويټامين اې''' ''([[انگرېزي ژبه|په انگرېزي]]: Vitamin A)'' يو دوه قطبي [[ماليکيول]] دی چې د [[کاربون]] او [[هايډروجن]] تر مېنځ يو دوه قطبي [[کوولنټ بانډ]] لري. دا د هم بڼو ماليکيولونو د کورنۍ، رېټنايډز پورې تړلی دی. رېټنايډز د دغه وېټامين پاتې سلسله بشپړه کوي. د رېټنايډز اهمه برخه د ريټانيل ډله ده چې په ګڼوگڼو بڼو موندل کېږي. د حيواني اصل نه جوړو خواړو کې د وېټامين اې لويه برخه يو اېسټز، يو لومړنی [[ريټانيل پالميټېټ]] دی چې په وړه کولمه کې په الکول ([[ريټينول]]) بدلېږي. ويټامين اې د يو [[الډهيډ]] (ريټينال) په بڼه او يا هم د يو اسيد (ريټينوېک اسيد) په توګهتوگه هم وي. د دې وېټامين مختلوني (پرووېټامينونه) د بوټو نه لاس ته راغلو خوړو کې دي لکه هغه بوټي چې د [[کاروټېنويډ]] د کورنۍ په تړنګونوتړنگونو پورې تړاو لري شته.<ref name="encyclo"> Carolyn Berdanier. 1997. Advanced Nutrition Micronutrients. pp 22-39</ref>
 
د ويټامين اې هر ډول بڼه د بيټا آيونون يوه کړۍ لري چې همدغې کړۍ سره د [[آيسوپرېنويډ]] زنځير تړلی دی. دا جوړښت د وېټامين اې په کړنو کې ډېر ضروري دی. د ګازروگازرو نارنجي زېړ رنګرنگ [[بيټا کاروټين]] نومېږي. دا رنګرنگ د دوه ريټانيل ډلې د د خپلمنځي نښلون په توګهتوگه راڅرګندراڅرگند شوی چې په بدن کې د ويټامين اې د کچې په لوړولو کې مرسته کوي. کله چې د ريټانيل ډله د يو ډول ځانګړيځانگړي پروټين سره ونښلي بيا همدا د ليدنې د حس په درک کې لومړنۍ نور جذبونکې ماده ده او په همدې توګهتوگه د دغه مرکب نوم د سترګېسترگې د ريټينا سره هم اړيکې لري.
 
وېټامين اې په ګڼگڼ شمېر بڼو کې موندلی شو:
 
* رېټېنول، دا د وېټامين اې هغه بڼه ده چې د حېواني خواړو د سرچينې نه راجذبېږي، دا يو زېړ رنګه،رنگه، په غوړو کې حل کېدونکی وېټامين دی چې د سترګوسترگو په ليد کې او د هډوکو په وده کې ډېرې اهمه دنده لري. دا چې د دغې ډلې الکولي بڼه ناثابته ده نو په همدې خاطر اکثراً همدا وېټامين د ريټانيل اسېټېټ يا پالمټېټ په بڼه کې توليدېږي او د کارولو وړ ګرځيگرځي.
 
* نور رېټنايډونه د يو ډول کيميايي تړنګونوتړنگونو د ټولګيټولگي نه دي چې په کيميايي توګهتوگه ويټامين اې سره اړيکې لري او دا مرکبونه په طبابت کې کارېږي.<ref> [http://www.cancer.org/docroot/CRI/content/CRI_2_4_4x_Retinoid_Therapy.asp?sitearea= American Cancer Society: Retinoid Therapy]</ref>
== د ويټامين اې اېجاد ==
ويټامين اې په ۱۹۰۶ ز کال کې د يوې څېړنې په پايله کې وپېژندل شو، او دا په ډاګهډاگه شوه چې د [[کاربوهايډرېټ|کاربوهايډرېټو]]، [[پروټين|پروټينو]] او [[غوړ|شهمياتو]] تر څنګڅنگ داسې نور عاملين هم شته چې د څارويو په روغتيا کې اهم رول لري.<ref name="Discovery"> {{cite journal|title=Discovery of Vitamin A|journal=Encyclopedia of Life Sciences|date=2001-04-19|first=George|last=Wolf|coauthors=|volume=|issue=|pages=|doi= 10.1038/npg.els.0003419|url=http://www.mrw.interscience.wiley.com/emrw/9780470015902/els/article/a0003419/current/html|format=|accessdate=2007-07-21}}</ref> په ۱۹۱۷ ز. کال کې اېلمر مککولم په [[وېسکونسين ماډېسون پوهنتون]] کې وېټامين اې کشف کړ او بيا لافايټ مېنډېل او توماس اوسبورن په دويم ځل د يېل په پوهنتون کې همدا وېټامين وپېژانده. دا چې په هغه وخت کې په اوبو کې حل کېدونکی عامل بي (وېټامين بي) نوی پېژندل شوی ؤ، نو په لومړي سر کې څېړونکو هم همدا وېټامين په شهمياتو کې حل کېدونکي عامل اې (ويټامين اې) په نامه ونوماوه..<ref name="Discovery" /> په ۱۹۴۷ ز. کال کې د لومړي ځل لپاره، وېټامين اې په آزمېنتون کې د يوه هالنډي کيمياګرو،کيمياگرو، ډاوېډ ادريان وان دورپ او يوزف فېردېناند آرېنس لخوا جوړ شو.
 
== د ويټامين اې سرچينه ==
ويټامين اې په طبيعي ډول په ګڼگڼ شمېر خوړو کې موندل کېږي:
* '''[[ځيګرځيگر]] (د غوايي غوښه، د چرګچرگ غوښه، د شونډکيز چرګچرگ غوښه، د کب غوښه)''' (6500 μg 722%)
* '''[[ګازرېگازرې]]''' (835 μg 93%)
* '''[[براکولي|د براکولي پاڼې]]''' (800 μg 89%) - Acc. to [http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/search/ د USDA توکبنسټ]. د براکولي ګلگل بيا د براکولي د پاڼو په پرتله په لږه کچه ويټامين اې لري - دا يادښت وګورۍوگورۍ<ref>The RAE value in the USDA data for broccoli leaves is similar to the IU value for broccoli florets, which implies rather improbably that the leaves have about 20 times as much beta-carotene. It is possible that there was an error in the table.<!--This is not "original research"! I could just put a {{verify credibility}} tag on this, but I thought it would be better to specify why it seems incredible. If you think the value of 800 μg is good, let's discuss it on the talk page. --></ref>.
* '''[[خواږه کچالو]]''' (709 μg 79%)
* '''[[kale]]''' (681 μg 76%)
۲۴ کرښه:
* '''[[کدو]]''' (369 μg 41%)
* '''[[کانټالوپ خټکی]]''' (169 μg 19%)
* [[هګۍهگۍ (خواړه)|هګۍهگۍ]] (140 μg 16%)
* [[خُرماڼۍ]] (96 μg 11%)
* [[پپايا]] (55 μg 6%)
۳۳ کرښه:
</div>
 
يادونه: هغه ګڼگڼ چې په ليندکيو کې کښل شوی هغه په هر ۱۰۰ ګراموگرامو کې د رېټانول کچه او د ويټامين اې د سلنې هغه کچه ښودل شوې چې غذايي کارپوهان يې يوه بالغه نارينه ته سپارښتنه کوي.
 
خو د کاروټين او رېټانول دغه کچې له يوه وګړيوگړي نه تر بل وګړيوگړي پورې د هغوی د ژونپوهنيزې بېلابېلوالي په سبب او د خوړو د بېلابېلوالي په سبب توپير يو له بل سره توپير لري.<ref>{{cite journal |author=Borel P, Drai J, Faure H, ''et al'' |title=[Recent knowledge about intestinal absorption and cleavage of carotenoids] |language=French |journal=Ann. Biol. Clin. (Paris) |volume=63 |issue=2 |pages=165–77 |year=2005 |pmid=15771974 |doi=}}</ref><ref>{{cite journal |author=Tang G, Qin J, Dolnikowski GG, Russell RM, Grusak MA |title=Spinach or carrots can supply significant amounts of vitamin A as assessed by feeding with intrinsically deuterated vegetables |journal=Am. J. Clin. Nutr. |volume=82 |issue=4 |pages=821–8 |year=2005 |pmid=16210712 |doi=}}</ref>
 
== سرچينې ==