د "د افغانستان جگړه (۱۹۷۹-۱۹۸۹)" د بڼو تر مېنځ توپير

Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته
۱ کرښه:
{| style="margin: 0 0 1em 1em; border-collapse:collapse; font-size: 90%;" border="1" cellpadding="2" align="left" cellspacing="0"
|- style="background-color:lightblue;"
! colspan="2" | <br />په افغانستان کې شوروی جګړهجگړه<br />
|-
|- id=infObrazek
۲۴ کرښه:
! colspan="2" |قوماندان
|-
! align="right" valign="top" |بوریس ګروموفگروموف<br />
|[[احمد شاه مسعود]]<br />[[جلال الدين حقاني]]<br /> [[ګلبدينگلبدين حکمتيار|ګلبدینگلبدین حکمتیار]]
|-
|}
په [[افغانستان]] باندې د سره ښکیلاک یرغل هغې خونړۍ نهه کلنې جګړېجگړې ته ویل کیږي چې د پخواني [[د شوروي سوسيالیستي جمهوريتونو اتحاد|شوروي اتحاد]] له خوا د مجاهدینو په وړاندې د افغانستان له مارکسیست- لینینیست جمهوري دیموکراتیک دولت څخه د ملاتړ په موخه هغه وخت د ۱۹۷۹ کال د دسمبر د میاشتې په ۲۷ مه پیل شوه، چې د شوروي ۵۰۰۰۰ سرتیرو چې د افغانستان د پوځ جامې یې اغوستې وې او په هغو کې د کی جي بي کارکوونکي او د شوروي د ځانګړوځانگړو ځواکونو (الفا ګروپگروپ)سرتیري هم شامل وو، په کابل کې یې مهم دولتي او پوځي تأسیسات لکه د [[افغانستان]] راډیو ټلویزیون او مهم هدف یعنی تاج بیک یا د ولسمشرۍ ماڼۍ تر خپل برید لاندې راوسته. همدارنګههمدارنگه افغان مجاهدینو هم له بیلابیلو سرچینو لکه [[پاکستان]]، امریکا، انګلستان،انگلستان، [[سعودي عربستان]]، مصر او [[د خلکو جمهوري چين|چین]] او نورو اسلامي هیوادونو څخه د شوروي د یرغل په وړاندې د مقاومت لپاره مرسته ترلاسه کړه.
په افغانستان کې د شوروي اتحاد د څلویښتم پوځ ځای په ځای کیدل د ۱۹۷۹ کال د دسمبر په ۲۴ مه د بریژنیف د ولسمشرۍ پرمهال پیل شول. په [[افغانستان]] کې له شرم څخه ډکې ماتې وروسته، د شوروي سرتیرو جزوتامونو د میخاییل ګرباچفگرباچف د ولسمشرۍ پرمهال له افغانستان څخه د ۱۹۸۸ کال د می په ۱۵ په وتلو پیل وکړ او د ۱۹۸۹ کال د فبروري په ۱۵ نیټه ددغه شرمیدلي زبرځواک وروستی جزوتام له افغانستان څخه د شوروي خاورې ته واوښت. په افغانستان کې د روسي سور مخو لپاره د جګړېجگړې اوږدوالي له امله ځینې وختونه دې جګړېجگړې ته د روسانو د ویتنام جګړهجگړه ویل کیږي.
د افغانستان دولت د ۱۹۷۸ کال د دسمبر په میاشت کې یوه موافقتنامه لاسلیک کړه چې دې کار د افغانستان دولت ته اجازه ورکوله ترڅو د اړتیا په صورت کې د شوروي سرتیرو څخه د مرستې د غوښتنې لپاره اقدام وکړي. د افغانستان دولت له شوروي څخه غوښتنه وکړه ترڅو له هغو سره په امنیتي چارو او همدارنګههمدارنگه د مجاهدینو په وړاندې جګړهجگړه کې ورسره مرسته وکړي. د ۱۹۷۹ کال د اپریل په ۱۴ مه نیټه، د افغانستان دولت له شوروي اتحاد څخه غوښتنه وکړه ترڅو له ۱۵ څخه تر ۲۰ پورې چورلکې د هغو له عملې سره یوځای افغانستان ته واستوي او همدارنګههمدارنگه د همدې کال د جون په ۱۶ مه، د شوروي دولت د بګرامبگرام او شینډند د هوایي هډو د ساتنې لپاره د افغانستان دې غوښتنې ته ځواب ورکړ او تانګونهتانگونه یې د هغو له عملې سره یوځای افغانستان ته واستول. همدارنګههمدارنگه ددې مرستې په دوام، د همدې کال د جولای په ۷ مه، د شوروي د فراشوتي ځواکونو یوه قطعه چې مشري یې د ډګرمنډگرمن لوماکین په غاړه وه، د بګرامبگرام هوایي هډې ته راورسیده. هغوې افغانستان ته درارسیدو پرمهال خپلې پوځي جامې نه وې اغوستې او د تخنیکي کارپوهانو په شان ښکاریدل. هغوې د ولسمشر تره کي لپاره ځانګړيځانگړي بادیګاردانبادیگاردان وو. دغه فراشوتي ځواکونه په [[افغانستان]] کې د شوروي د ستر پوځي سلاکار تر قوماندې لاندې وو او د افغانستان په سیاسي چارو کې یې مداخله نه کوله. د شوروي ډیر سیاسي کارپوهان لکه الیکسي کوسیګینکوسیگین او اندري ګرومیکوگرومیکو په افغانستان باندې د شوروي د یرغل مخالف دریځ غوره کړی وو.
د یوې میاشتې له تیریدو وروسته، د پوځي مرستې لپاره د افغانستان د دولت غوښتنې د کوچنیو جزوتامونو او پوځي عملې ته محدوده پاتې نه شوه، بلکې هغو د لویو قطعاتو د راننوتو غوښتنه وکړه. د جولاې د میاشتې په اوږدو کې، د افغانستان دولت غوښتنه وکړه ترڅو د شوروي سرتیرو د میکانیزه پلو ځواکونو دوې فرقې دې هیواد ته رادننه شي. د همدې ورځې په سبا، افغان دولت بیا غوښتنه وکړه چې د میکانیزه پلو ځواکونو له دوو فرقو سره یوځای دې د فراشوټي ځواکونو یوه فرقه دې هم واستول شي. همدارنګههمدارنگه د افغانستان د دولت د ۱۹۷۹ کال د دسمبر تر میاشتې پورې د همدا ډول غوښتنو لړې ته دوام ورکړ. په داسې حال کې چې د شوروي دولت دغو غوښتنو ته د ځواب ورکولو لپاره بیړه نه درلوده.
 
د ثور ( غویي) بدنامه اوښتون ( انقلاب)
 
محمد ظاهر شاه واک ته له رسیدو سره سم له ۱۹۳۳ زیږدیز څخه تر ۱۹۷۳ پورې یعنې ۴۰ کاله حکومت وکړ. د ظاهر شاه د تره زوی محمد داود خان له کال ۱۹۵۴ څخه تر ۱۹۶۳ پورې د لومړي وزیر په توګهتوگه دنده ترسره کړه. د پرچم مارکسیست ګوندگوند هم د همدغو کلونو په لړ کې له هر اړخه ځواکمن شو. په ۱۹۶۷ کال کې د پرچم بدنامه ګوندگوند په دوو برخو یعنې خلق چې مشري یې د نور محمد تره کي او [[حفيظ الله امين|حفیظ الله امین]] په غاړه وه او د پرچم ډله چې مشري یې د ببرک کارمل په غاړه وه، وویشل شو.
پخواني لومړي وزیر محمد داود د محمد ظاهر د واکمنۍ پرمهال د اداري فساد او کمزوري اقتصادي کړکیچ څخه وروسته د یوې سپینې پوځي کودتا له لارې د ۱۹۷۳ کال د جولای په میاشت کې واک ته ورسید. داود په دې توګهتوگه شاهي واکمنۍ ته د پاې ټکی کیښود.
د ۱۹۷۸ کال د اپریل په ۲۷ مه د [[افغانستان]] پوځ چې د پرچم ګوندگوند له موخو سره ېې ډیره خواخوږي درلوده، داود له واک څخه لیرې او هغه یې د کورنۍ له غړو سره یوځای وواژه. په دې توګهتوگه د خلق د ډلې مشر نور محمد تره کي د انقلابي شورا مشر او د نوي جوړ شوي د افغانستان د دموکراتیک جمهوریت ولسمشر په توګهتوگه واک ته ورسید.
 
{{پښتانه}}
۴۳ کرښه:
[[وېشنيزه:افغانستان]]
[[وېشنيزه:د افغانستان پېښليک]]
[[وېشنيزه:د افغانستان جګړېجگړې]]
 
[[de:Sowjetisch-Afghanischer Krieg]]