د "د ساسانيانو واکمني" د بڼو تر مېنځ توپير
Content deleted Content added
و "د ساسانيانو واکمني" وژغورلی شو ([edit=autoconfirmed] (لامحدوده) [move=autoconfirmed] (لامحدوده)) |
ود سمون لنډیز نسته |
||
۱ کرښه:
{| style="margin: 0 0 1em 1em; border-collapse:collapse; font-size: 90%;" border="1" cellpadding="2" align="left" cellspacing="0"
|- style="background-color:white;"
'''د ساسانانو پاچایی''' ( په پهلوی : [[دوتنه:Eranshahr.svg|55px]] ) د ۲۲۴ کال څخه تر ۶۵۱ کال پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی په [[ایران]] او عراق کی پروت وو. په دی وخت کی هم [[يمن]]، [[ترکیه]]، [[سوریه]]، [[مصر]]، [[افغانستان]] ، [[تورکمنستان|ترکمنستان]]، [[آذربايجان]] د ساسانانو د حکمرانانو په لاس کی وه. ▼
! colspan="2" |[[File:Senmurv.svg|50px]]<br />د ساسانیانو واکمني<br />[[File:Eranshahr.svg|50px]]<br />ایرانشهر
|-
==تاریخ==▼
|- id=infObrazek
| style="text-align:center;" colspan="2"|[[File:Sassanid empire map.png|300px]]
|-
! align="right" valign="top" |پلازمېنه
|[[تېسفون]]
|-
! align="right" valign="top" |ژبه
|منځنی پارسی
|-
! align="right" valign="top" |د نفوس شمېر
|۱۹،۷۰۰،۰۰۰
|-
! align="right" valign="top" |دین
|[[زرتشتيت]] <br />[[عیسویت]]<br />
|-
! align="right" valign="top" |حکومت
| ټولواکي نظام
|}
▲'''د
▲==تاریخ==
په ۳ پېړۍ کې ایران د اشکانیانو د حکمرانانو په لاس کې وو. په دی وخت کې د اشکانیانو واکمني د [[هندوکش]] څخه تر [[استانبول|ترکیه]] پورې پرته وه. په ۲۲۴ ق.م. کې [[اردشیر پاپاکان|اردشیر پاپاکا]]ن چې د حکمدان پاپاک زوی وو د اشکانیانو د حکمران (پنځم اندوان) په خلاف یی قیام وکړ. [[اردشیر پاپاکان]] تر څو جګړې وروسته د هرمزگان په دښتې کې حکمران اندوان ته ماته ورکړه. په دی جګړې کی وروستی د اشکانیانو حکمران اندوان وژل شو او د اشکانیانو واکمني د اردشیر پاپاکان لاس ته ورغله. اردشیر پاپاکان په مرکزی آسیا کی نوی امپراطوری جوړ کړ چې په ۷ پېړۍ کی د مسلمانانو د پوځ لخوا ويجاړ شو. د ساسانیانو واکمنی تر تاسیسولو وروسته د روم اسپراطوری او د ۵ پېړۍ څخه د شرقی روم امپراطوری تر ټوتو خطرناک دښمنان ول.
==د ساسانیانو حکمرانان ==
د [[اردشیر پاپاکان]] تر لاس اخیستلو (استعفاء ورکولو) وروسته زوی یی [[شاپور ۱]] د ساسانیانو د واکمنی شاهنشاه (حکمران) شو. [[شاپور ۱]] د ساسانیانو لمړی حکمران وو چې د شاهنشاه ايران و انيران لقب یی کاروه. [[شاپور ۱]] د ساسانیانو د سلارانو څخه تر ټولو مشهور سلار وو. هغه د روم د امپرطوری په خلاف ډېرې جګړې وکړې او په دریمې جګړې کې په ۲۶۰ کال کې یی د رومانی امپرطور والریان ونیول. د شاپور ۱ تر وفات وروسته یوازې زوی یی نرسې د ساسانیانو حکمران شو. نرسې هم د رومانیانو په خلاف جګړه کوله مګر اردو یی څو ځلې ماته وخورله او نرسې مجبور شو چې د روم د امپراطوری سره سولې تړون لاسلیک وکړي او نرسې د بین النهرین سیمه له لاسه ورکړه. د نرسې لمسۍ [[شاپور ۲|دوهم شاپور]] حکمران شو. [[شاپور ۲|دوهم شاپور]] د روم د امپراطوری په خلاف بیا جګړې پېل وکړ . تر څو پوځی بریونو وروسته د شاپور د واکمنی سرحد د چین امپراطوری ته ورسېده. تاریخپوهان د شاپور حکومت ته د طلایی عصر نومېږي. د دوهم شاپور تر وفات وروسته سیاسی بحران پېل شو چی د [[خسرو ۱]] د حکومت په وخت کی پای ته ورسېده. خسرو ۱ عظیم سیاستوال او سلار وو چی اقتصادی او سیاسی اصلاحات یی پېل وکړې. د هغو اصلاحاتو څخه تر ټولو مهمه د مالیاتو اصلاح وه. خسرو د شرقی روم امپراطوری نوی جګړې هم پېل وکړې. په دی وخت کی یمن د ساسانویانو لاس ته ورغله. د [[خسرو ۱]] تر وفات وروسته څلورم هرمز د ساسانانو حکمران شو. هرمز د ظالم حکمران وو او د اشرفانو او جنرالانو سره دښمنی لاره. تر څو میاښتو وروسته اشرافانو د هرمز د حکومت په خلاف قیام وکړل او [[بهرام چوبین]] نوی حکمران شو. د هرمز زوی [[خسرو پرويز|دوهم خسرو]] مجبور شو چی د شرقی روم امپراطوری ته تیښته وکړي. تر ۱۰ کلو وروسته دوهم خسرو د بهرام چوبین ته ماته ورکړه او د ساسانیانو شاهی تخت لاس ته ورغی. په ۶۰۳ کال کی د شرقی روم د امپراطوری په خلاف نوی جګړه پېل شوه او په ۶۱۹ کال کی [[سوریه]]، فلسطین او [[مصر]] ونیول شول. مګر په ۶۲۷ کال کی د نینوا په جګړې کې د خسرو پرویز پوځ ماته وخورله او [[خسرو پرويز|خسرو پرویز]] د خپل زوی قباد لخوا ووژل شو. د نینوا تر جګړې وروسته د ساسانیانو په واکمنی کی بیا سیاسی او اقتصادی بحرانونه پېل شول.
په
▲په ۶۳۳ کال کی د خسرو ۲ لمستۍ یزګرد ۳ د ساسانانو وروستی پاچا شو. په دی وخت کی د ساسانانو پاچایی د جګړو په سبب په سیاسی او اقتصادی بحران کی وه. په ۶۳۴ کال کی خلیفه عمر ( علیه السلام ) پاچا یزګرد ۳ ته خبر ولیږل. خلیفه عمر ( علیه السلام ) غوښتل چی پاچا یزګرد ۳ د اسلام دین قبول وکړ. پاچا یزګرد د خلیفه غوښتنه رد کړه او د دی په سبب د خلیفه پوځ پر ایران برید وکړ او په ۶۳۷ کال کی په قادیسیا کی د ساسانانو پوځ د مسلمانانو د پوځ لخوا ماته وخوړله. په دی کال کی د مسلمانانو پوځ هم د ساسانانو پایتخت ونیول.
| |||