|
[[Fileدوتنه:Map of the Achaemenid Empire.jpg|200px|thumb|left|د هخامنشانو پاچایی]]
'''د هخامنشیانو پاچایی''' ( په [[مېخي ليک]]:[[Fileدوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[Fileدوتنه:Old Persian ya.png|20px ]][[Fileدوتنه:Old Persian i.png|20px ]][[Fileدوتنه:Old Persian ša.png|20px ]][[Fileدوتنه:Old Persian i.png|20px ]] [[Fileدوتنه:Old Persian na.png|20px ]][[Fileدوتنه:Old Persian ma.png|20px ]] [[Fileدوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[Fileدوتنه:Old Persian xa.png|20px ]][[Fileدوتنه:Old Persian ha.png|20px ]] ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د فارس په ولایت کی ( په ایران کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، لیدیه ( ترکیه )، بابل ( عراق)، باختر ( افغانستان )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول.
د هختمنشیانو د واکمنی عنوان یوازې یوه تاریخی اصطلاح ده. د هخامنشیانو د حکمرانانو په وخت کی خلکو خپل هېواد د حکمران د نوم په مطابق یادوه ( مثلا : د کوروش واکمنی، د داریوش واکمنی ) دغه هېواد په یونانی متنونو کی د پېرسیس ( Persis ) نوم لری. پېرسیس په پخوانی فارسی پارسه ( [[Fileدوتنه:Old Persian sa.png|20px]][[Fileدوتنه:Old Persian ra.png|20px]][[Fileدوتنه:Old Persian a.png|20px]][[Fileدوتنه:Old Persian pa.png|20px]]) او په عصری فارسی د فارس معنی لری.
== تاریخ ==
[[Fileدوتنه:Persepolis Reconstruction Apadana Chipiez.jpg|150px|thumb|left|د داریوش ماڼی (آپادانا)]]
[[کوروش ۲|کوروش]] یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرګ) [[د ماد واکمني|د مادی امپراطوری]] یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جګړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه.
کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارګادا کې نوی مقر تاسیس کړ.
دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینګ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ.
په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جګړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مګر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مګر په فلسطین کې یی وفات وکړ.
د کمبوجیه تر وفات وروسته [[داریوش ۱]] د هخامنشانو پاچا شو. [[داریوش ۱]] د هخامنشانو د امپراتوری پر اقتصاد او اداری برخه کی ښه اغېره لرل. داریوش ۱ هم نوی مقر چه د تخت جمشید په نوم يادېږی، تاسیس کړ.
== ژوند د هخامنشیانو په واکمنی کی ==
[[Fileدوتنه:PLATE2BX.jpg|200px|thumb|left]]
د هخامنسیانو په پاچایی کی د پاچا ماڼی مهم مرکز وو. په ماڼی کی پاچا د کوړنی سره ژوند کاوه. په دی وخت کی د هخامنشیانو حکمرانو زیات پلازمینې لرلې پاچا هر فصل د ښار څخه ښار ته کډه کاوه. پاچا په ژمی کی په جنوبی [[ایران]] ( [[تخت جمشید]], [[پاسارگاد]]) کی او په اوړی کی په غرونو کی ژوند کاوه.
د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جګړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نرینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.
== سرچینې ==
* Klíma, O.: ''Sláva a pád starého Íránu'', Praha 1977.
* [http://www.livius.org/aa-ac/achaemenians/achaemenians.html y د هخامنشیانو واکمني]
[[وېشنيزه:د ایران امپراتورۍ او پاچاهۍ]]
[[ar:أخمينيون]]
[[az:Əhəmənilər imperiyasıİmperiyası]]
[[be:Дзяржава Ахеменідаў]]
[[be-x-old:Дзяржава Ахемэнідаў]]
| 