د "کونړ ولايت" د بڼو تر مېنځ توپير

تاريخى اسنادو ځيني نور شواهد داسي ښي چي ډير پخوا د کنړ دره له غرونو څخه نيولي ان دکنړ دسيندد [[سيند]] دغاړوپوري په ګنوځنګلونو پټه وه ، چي زياتره پوټي يي، ښونان اوغوړا څکي وو، د دي ډولونود موجوديت د ثبوت د پاره به دا کافي وي چي وويل شي کله چي [[سلطان محمود غزنوي]] د لومړي ځل لپاره د اسلامي فتوحاتو په لړ کي د کونړد دي دري په خوله کي د [[کابل]] له سيند څخه راپوري ووت دنور او قيرات په درويي حملي کولي نو يي د خپل لښکر سره دنجارانو، آهنګرانو، سنګ تراشانو اونور کسبګرانو ډلي هم را واخستلي ترڅو چي د ځنګل وني اوبوټي ووهي، تيږي ماتي کړي او د خپل لښکرد پرمختګ د پاره لاره جوړه کړي.

همداراز (کو) د اوبو، څاه او رود په معنا دي لکه ،چي همدا اوس موږ په ورځنيو محاورو کې کوهې زيات استعماليږي، نو چي داسي ده دکونړ يعني د اوبو او رود دره اوکهاو که تاريخي اسنادوتهاسنادو ته مراجعه وشي په عمومي صورت سره کونړدومره شهرت نه لري لکه چي په لرغونو اثارو کي دکونړ سيند (راساRasa ( يي لري.

نودا هم پوره ممکنه ده چي د کونړ دا معنا به واقعيت ولرلاي شي چي د [[سيند]] او اوبو دره يي وبولو، ځکه که [[اوبه]] يي نه درلودلاي اووچ خوړ واي نو ممکن بيايي دغسي معنا نه شوه ورکولاي. د [[پوهاند عبدالحى حبيبىحبيبي]] د پنځوسو مقالو د پساندونو په يوه برخه کي داسي راغلي دي:

ځيني وخت ليدل کيږي د کونړ د جمع شکل د کونړونه(کنړونه) ليکل کيږي په دي شکل د کونړ ليکل که مفرد وي کنړ او که جمع وي کنړونو دواړه شکله بيخي غلط دي. دا چي ولي داسي ليکل کيږي زما په نظرڅه رنګه چي په کونړکې په رسمي دفترونو کې ټول مراسلات او مکتوبونو په دري ؤ يعني په خپله د کونړ دفتري [[ژبه]] [[دري]] وه نو دا ده چي د کنړ د کلمي پرځاي د سهولت له مخي يي په کنر انتقال کړي بيا دغه کنر کنرها شوي او وروسته تري د جمعي حالت په پښتو کنړونه جوړ شوي دي. پرته له دي بله کومه تاريخي ريښه نه شي لرلاي.

# '''سالارزي''': سالارزي دپورتنۍ قبېلې یو ښاخ دی او دکونړ په لاندنیو سیمو کې ژوند کوي. دانگام،اسمار،شنگړۍ،شالۍ[[دانگام]] ،[[اسمار]]، [[شنگړۍ]] ،[[شالۍ]] (شال)،ناړۍ،بریکوټ،دم،[[ناړۍ]] کلی،نرنگ،سرکاڼو،گنجگل،ټانکو،شولتن،[[بریکوټ]] ،[[دم کلی]] ،[[نرنگ]] ، [[سرکاڼو]] ،[[گنجگل]] ،[[ټانکو]] ،[[شولتن(شلتن)،مروره،اغذباغ،ساو،ساوخوړ،څوکۍ،بارگام،ازیرگل،ډمبرو،حصاره]]،[[مروره]] ،[[اغذباغ]] ،[[ساو]] ، [[ساوخوړ]] ،[[څوکۍ]] ، [[بارگام[[ ،[[ازیرگل]] ،[[ډمبرو]] ، [[حصاره(ایساره)کرهاله،دونه]] [[کرهاله]]،[[دونه یی]] .

# '''خاښي خېل''':خاښی خېل یا خو ښي خېل د کونړ په ځینو ځایو کې هستوگنه لري چې په یو روایت سره د مرزا[[ميرزا الغ بېگ]] به وخت کې کونړ ته لېږدېدلي دي.

# '''سرکاڼي''': دا دالکوزیو یو ښاخ دی چې دکونړ په سر کاڼو کې او سیږي او دنومد نوم دمناسبت له مخې دسرکنډد سرکنډ کلی هم د دې قبیلې یو کلی

# '''شینواري''': دشیگلد [[شیگل]] شینواري تقریباٌ ۳۰۰ کاله دمخه د ځینو عواملو له کبله دسرهد سره کمر له خوا نه تللي دي او دشیگلد شیگل ځمکه یې له نو رو قومونو څخه چې په هغه وخت کې کافران وو نیولې وه،شیگل ته دشینوارود شینوارو راتگ او د نورو قومونو څخه دشیگلد شیگل نیول دشیخد [[شیخ بابا]] په مشرۍ چې اصلي نوم یې(ذکریا) دی تر سره شوې ده.

# '''ادریم زي (عبدالرحیم زي)''': دا قبیله د غلجیو په ټولنیز گروپ کې شامله ده او داحمدد احمد زیو یو ښاخ دی او دکونړ په ښېوه کې او سیږي.

# '''ملاگوري''': سړبني پښتانه دي او دمومندود مومندو په سترې قبیلې پورې اړه لري،لري دملا، د ملا گورو کورني د درې په ملاگورېملا گورې او دنرنگ دکوټکې په کلي کي اوسیږي.<br />

# '''مومند''': مومند دسړبن په ټولنیز گروپ کې یوه ستره [[قبیله]] ده چې دکونړد دولایتکونړ د ولایت په [[اسد آباد،خاصآباد]] ، خاص کونړ،سرکاڼو،نورگل اونرنگاو نرنگ کې اوسیږي.<br />

# '''بزرگخېل''': بزرگخېل یوهلویه قبیله ده چې دکونړ په نرنگونو لکه بر نرنگ،کوډو،کړهنرنگ ، کوډو ، کړه ماراو په یوه روایت سره په کوټکي او حکیم آباد(کولي گرام) او دڅوکۍ په کلماني ګې هستوگنه لري.

# '''ساپې''':(صافي) دزیاترهد زیاتره تاریخي اسنادو له مخې د ساپي قوم چې په کونړ کې مېشت دي یو لوۍ قوم شمېرل کیږي چې په لومړۍ سر کې د غوړې مرِۍ څخه سره کمر ته رالېږدېدلي دي او بیا له دې ځایه د شونکړۍ له غاښې کونړ ته اوښتلي لومړۍ یې بهر آباد او بیایې له مجبوریته د کونړ سین ښکته او پورته برخوته د هغو ځایونو دقومي قدرت په وجه نفوذ نه دی کړی له سین څخه دېوگل ته راغلي او هلته استوگن شو او په دې پلار دره کې یې لوۍ مرکزیت پیدا کړ اوبیااو بیا د مزار درې،باډېل درې او دپېچدرې له سرونو څخه د درو دخولو پورې را خپاره شول.

په کونړ کې زیات شمېر د سیّدانو کورنۍ موجودې دي،ددي ، د دې سیدانو عمومي لوۍ کلی پشات(پشت) دی چې [[سیّد محمود پاچا]] هم دلته اوسېده،پهاوسېده ، په دې برسېره د کونړ په ځینو نورو سیمو لکه شال،بر نرنگ،شین کوړک،دو شاخېلو،یارگل،خاص کونړ،کوز نرنگ او نورو ځایونو کې هم د سیّدانو (پاچاهانو)کورنۍ مو جودې دي.

دهېوادونو په [[تاریخ]] کې هغه سیمې د ولسونو او ځواکونو دپورهد پوره پاملرنې وړ گرځېدلې دي چې دنورود نورو سیمو په پرتله د هغوۍ جغرافیوي او سوق الجیشي موقعیت د یو شمېر مشخصاتو له پلوه دوتلي فوقاالعاده اهمیت درلودونکي وي. زموږ په گران [[هېواد]] کې هم کومې سیمې چې د جغرافیوي،اقتصادي، فرهنگي او سوق الجیشي ممتاز اهمیت څخه برخوردارې دي هلته زموږ نیکونه راټول شوي ، کلاگانې،کلي،ښارونه، حصارونه او کروندې یې آبادې کړي،قوي بناگانې یې تأسیس،تجارتي،مذهبي،علمي او کلتوري مرکزونه یې رامنځ ته کړي او مدنیتونه یې ایجاد کړي دي او د تاریخي دورو په اوږدو کې په تېره بیا د مسیحي دورې د لسیزې پېړۍ په شاو خوا کې چې تقریبا داسلامي دورې سره سمون لري له خوږو، ترخو، تودو، سړو، ژورو، ماتو او بربادیو څخه ډک تاریخي خاطرات او یادونه لري.نو که دکونړد کونړ دې ډول موقعیت ته وگورو په ډېره وتلې توگه د دغسې ممتاز موقعیت لرونکی دی .خو په خاص ډول په تېرو درې لسیزو کې چې کومې ناخوالې زمونږ په گران هېواد او په اسلام او هېواد پاله خلکو راغلي او روانې دي نو کونړ(کونړونه)هم د دغو ناخوالو او بر بادیو څخه په امن کې نه وو او نه دی.

* [[د مروره ولسوالي]]

* [[د وټه پور ولسوالي]]

* [[د دره پيچ ولسوالي]]

* [[د نرنگ ولسوالي]]

* [[د سرکاڼي ولسوالي]]

* [[د دآنگام ولسوالي]]

* [[د برکنړ ولسوالي]]

* [[د شيگل ولسوالي]]

* [[د چپه دره ولسوالي]]

* [[د نور گل ولسوالي]]

* [[د څوکي ولسوالي]]

* [[د خاص کنړ ولسوالي]]

* [[د ناړي ولسوالي]]

* [[د غازي آباد ولسوالي]]

داسمار[[د اسمار ولسوالي]]