د کرنې تاریخ

د کرنې تاریخ د نباتاتو او ژویو اهلي کول ثبتوي او د تولیداتو د لوړوالي او پراختیا لپاره اصول رامنځته کوي. کرنه په خپلواکه توګه د نړۍ په بېلابېلو برخو کې پیل شوې، چې د ټیکسا بېلابېل ډولونه په کې شامل دي. د زړې او نوې نړۍ لږ تر لږه یوولس جلا سیمې د اصلي خپلواکو مرکزونو په توګه په کې شاملې دي.

لږ تر لږه ۱۰۵۰۰۰ کاله پخوا وحشي غلې راټولېدې او خوړل کېدې. په هرحال، اهلي کول ډیر وروسته پېښ نه شو، د ۹۵۰۰ کاله مخکې له میلاد په شاوخوا کې پیل شوي، ۸ نوي بنسټ ایښودونکي فصلونه –شنه غنم، تور غنم، د اوربشو دانې، نخود، عدس، ترخې مۍ، د نخودو دانې او کتان- په شام کې کرل کېدې.

مخکنۍ پراختیا

لومړنیو خلکو ډېر ژر د خپلو ګټو لپاره د نباتاتو او ژویو په ټولنو کې بدلون پیل کړ. وحشي غلې لږ تر لږه ۱۰۵،۰۰۰ کاله وړاندې راټولې شوي او خوړل شوي دي، او ښایي تر دې لا مخکې وي، ځکه چې د کره نېټې معلومول یې ستونزمن دي، ځکه چې خلکو د نباتاتو د اهلي کېدو دمخه تخمونه راټولول او خوړل به یې، ښایي د نبات ځانګړتیاوو د انسان له ټاکنې پرته په همغې لړۍ کې بدلون کړی وي.

تمدنونه

لرغونی مصر

د لرغوني مصر تمدن د نیل سیند او د هغې د اعتبار وړ موسمي سیلابونو پوروړی و. د سیند وړاندوینه او ښېرازې خاورې مصریانو ته اجازه ورکړه چې د کرنې د لویو شتمنیو پر بنسټ سترواکي رامنځته کړي. مصریان هغه لومړني خلک وو چې په لویه کچه یې کرنه ترسره کوله، د پاچاهۍ څخه مخکې دوره کې د پیلولیتیک له پای څخه تر نیولېتیک پورې، شاوخوا د ۱۰۰۰۰ کاله مخکې له میلاده او  ۴۰۰۰ مخکې له میلاده پېړیو ترمنځ پیل شوې ده.

سویلي اسیا

عناب ۹۰۰۰ کاله مخکې له میلاده د هند په نیمه وچه کې اهلي شوي. د وربشو او غنمو کښت - د څارویو اهلي کول، په ځانګړې توګه د پسونو او وزو - د مهرګر په کلتور کې د ۸۰۰۰-۶۰۰۰ مخکې له میلاده پېړیو پورې تعقیب شوي. دا لړۍ په لومړي ځل د پیلانو د اهلي کېدو شاهده هم وه. په هند کې په شپني کرنې کې درمند ټکول، په قطارونو کې د فصلونو کرل، او د غلو په ګدامونو کې د غلو ذخیره کول شامل دي.

لرغونی

د جنګیالیو ایالتونو مخینې، د کین کورنۍ او د هان کورنۍ له پنځمې مخکې له میلاده پیړۍ څخه تر دویمې وروسته له میلاده پیړۍ پورې د چینایي کرنې د پیل انځور په توګه وړاندې کوي، چې په ټول هیواد کې د غلې دانې سیسټم او په پراخه کچه د سیریکرن کارول شامل دي. د کرنې په اړه د چین یو مهم لومړنی کتاب د ۵۳۵ زیږدیز کال کیمین یاوشو دی چې د جیا سیکسي له خوا لیکل شوی دی. د جیا د لیکلو ډول د هغه وخت د پراخو او زړه راښکونکو لیکلنو په پرتله ساده او روښانه و.

امریکاګانې

لومړنۍ کرنې له زړې نړۍ څخه بېله لاره غوره کړه ځکه چې امریکا د غټو تخمونو درلودونکې غلې او په اسانۍ سره اهلي شوې غلې (لکه غنم او وربشې) او لوی اهلي شوي ژوي چې د کرنې لپاره کارول کېدای شوای، نه درلودل. په زړې نړۍ کې په ځمکې کې د یو فصل د کښت کرلو پرځای، د امریکا له تاریخ څخه دمخې کرنې معمولا د ډېریو فصلونو له یو بل سره د نږدې کرلو او یواځې له لاسي کار څخه کار اخیسته.

سویلي امریکا

په امریکا کې د ممکنه کرنې ترټولو لومړنۍ پېژندل شوې سیمې شاوخوا ۹۰۰۰ کاله مخکې له میلاده په کولمبیا کې، اوسني پیریرا ته نږدې، او د لاس ویګاس کلتور له خوا په اکوادور کې د سانتا ایلینا ټاپووزمې کې دي. هغه نباتات چې کرل شوي (یا د انسانانو له خوا سنبال شوي) د لیرین (Calathea allouia)، آررووټ (Maranta arundinacea)، کدو(Cucurbita species) او د حلوا کدو (Lagenaria siceraria)  ډولونه وو.

اسټرالیا

لرغوني استرالیایان کوچي ښکار کوونکي وو. د تیرا نولیوس د پالیسۍ له امله، لرغونو اسټرالیایانو د تلپاتې کرنې وس نه درلوده. په هرحال، اوسنی توافق دا دی چې د کرنې بېلابېل میتودونه د لرغونو خلکو له خوا کارول شوي.

د مرکزي اسټرالیا په دوو سیمو کې، مرکزي لویدیځ سمندر او ختیځه مرکزي اسټرالیا، کې د کرنې ډولونه ازمویل شوي. هغو خلکو چې له ۲۰۰ څخه ډېرو به په دایمي استوګن ځایونو کې ژوند کاوه په لویه پیمانه یې کرل شوي او حاصل شوي خواړه ذخیره کړي.

منځنۍ دورې او د عصري دورې پیل

له ۱۰۰ مخکې له میلاده  تر ۱۶۰۰ وروسته له میلاده پېړیو پورې، د نړۍ نفوس د ځمکې څخه په ګټې اخیستو سره ودې ته دوام ورکړ.

اروپا

منځنۍ پېړۍ د کرنې په برخه کې د ډېرو پرمختګونو شاهده وه. خانقاوې په ټولې اروپا کې د کرنې او ځنګلونو په اړوند د پوهې د ترلاسه کولو مهم مرکزونه شول. د شتمنۍ سیسټم د ځمکو څښتنانو ته اجازه ورکړه چې خپلې ځمکې او د هغې کاریګران د بزګرانو یا غلامانو په توګه کنټرول کړي. د منځنۍ دورې په بهیر کې، عربي نړۍ د اروپا، آسیا او افریقا لویو وچو ترمنځ د فصلونو او ټیکنالوژۍ په تبادله کې خورا مهمه وه.

عربي نړۍ

له اتمې پیړۍ څخه، د منځنۍ پیړیو اسلامي نړۍ د کرنې په برخې کې له بدلون سره مخ شوه، چې د تاریخ پوه انډریو واټسن له خوا د عرب کرهنیز انقلاب په توګه یاد شوی دا بدلون د یو شمیر لاملونو له خوا، لکه د مسلمانانو د سوداګریزو لارو په اوږدو کې د ډېریو محصولاتو او نباتاتو خپریدل، د کرنې د ډېرو پرمختللو تخنیکونو وده، او د کرنې - اقتصادي سیسټم چې د حاصلاتو د زیاتوالي او موثریت لامل کېږي، رامنځته شوی و.

د کولمبیا تبادله

له ۱۴۹۲ کال څخه وروسته، د پخوانیو محلي محصولاتو او د اهلي شویو څارویو نړیواله تبادله رامنځته شوه. جوار، کچالو، خواږه کچالو او مینیوک هغه کلیدي فصلونه وو چې له نوې نړۍ څخه زړې نړۍ ته خپاره شو، په داسې حال کې چې د غنمو، وربشو، وريجو او شلغم ډولونه له زړې نړۍ څخه نوې ته راغلي. په نوې نړۍ کې د اهلي شویو څارویو لږو ډولونو شتون درلود؛ آسونه، غواګانې، پسونه او وزې د زړې نړۍ د میشتو خلکو له راتګ څخه دمخه په بشپړه توګه ناپېژندل شوي وو.

عصري کرنه

د انګلیستان کرنیز انقلاب

د ۱۷ پېړۍ او د ۱۹ پېړۍ تر منځنیو کلونو پورې، انګلیستان د کرنې د تولیداتو او د خالص محصول د زیاتوالي شاهد و. د کرنې نوې کړنلارې لکه احاطه، ماشیني کول، د خاورې د غذايي موادو د ساتلو لپاره د محصولاتو څلور اړخیزه څرخیدل، او غوره نسل پالنه چې په ۱۷۵۰ کې د نفوس بې ساري وده ۵.۷ میلیونو ته ورسوله، چې د کار ځواک کې یې د پام وړ زیاتوالی رامنځته کړ، او په دې توګه یې د صنعتي انقلاب په رامنځته کېدو کې مرسته وکړه.

۲۰مه پېړۍ

ډان البون په ۱۹۰۱ کې په سوداګریزه توګه د لومړي ځل لپاره د پټرول ځواک عمومي هدف ټراکټور جوړ کړ، او په ۱۹۲۳ کې د نړیوال هارویسټر فارمال ټراکټور د څارویو (په ځانګړې توګه آسونو) د ماشینونو په واسطه ځای پر ځای کول لوی ټکي په نښه کړه. له هغه وخت راهیسې، په ځان بسیا میخانیکي راټولونکي (کمبینونه)، کښت کوونکي، ټرانسپلانټرونه او نورې وسیلې رامنځته شوې، چې په کرنه کې یې بل انقلاب رامنځته کړ.

شین انقلاب

شین انقلاب د ۱۹۴۰ او ۱۹۷۰ لسیزې تر منځ د څېړنو، پراختیا او د ټیکنالوژۍ د لېږد نوښتونو لړۍ وه. په ځانګړې توګه د ۱۹۶۰ لسیزې په وروستیو کې په ټولې نړۍ کې یې د کرنې تولید زیات کړ. دا نوښتونه د نارمن بورلاګ له خوا رهبري شوي و چې له لوږې څخه د یو میلیارډ خلکو د ژغورلو لامل شو، چې بزګرانو ته د غلو دانو د لوړ حاصل لرونکي ډولونو پراختیا، د اوبولګولو زیربنا پراخول، د مدیریت تخنیکونو عصري کول، د هایبرایډ شوي تخمونو ویش، مصنوعي، او افت وژونکي پاروګان په کې شامل وو.