د الجزایر تاریخ

د الجزایر د تاریخ ډېره برخه د شمالي افریقا په ښېرازې ساحلي دښتې کې چې ډېریوختونه د مغرب (یا مغرب) په نوم یادیږي، رامنځته شوې. شمالي افریقا د اروپا یا منځني ختیځ د خلکو لپاره د ټرانزیت سیمې په توګه کار کاوه، په دې توګه، د سیمې اوسیدونکي د کارتاګینیانو، رومیانو او وندالانو په ګډون د نورو سیمو د نفوس له خوا اغیزمن شوي وو. دا سیمه د اتمې پیړۍ په لومړیو کې د مسلمانانو له خوا فتحه شوه، خو د ۷۴۰ کال د بربر له پاڅون وروسته له اموي خلافت څخه جلا شوه. د عثماني دورې په بهیر کې، الجزایر د مدیترانې په سمندر کې یو مهم دولت شو چې د ډیرو سمندري جګړو لامل شو. ددې هیواد په وروستي تاریخ کې وروستۍ مهمې پېښې د الجزایر جګړه او د الجزایر کورنۍ جګړه وه.

مخکینی تاریخ سمول

د لومړنیو انسانانو له خوا د الجزایر د اشغال شواهد په ۱۹۹۲ ز کې په عین هینچ کې د ۱.۸ میلیون کلنې زړې اولووان ډبرې وسیلې موندلو څخه څرګندیږي. په ۱۹۵۴ ز کې د فوسیل شوي هومو ارکتوس هډوکي د سي ارامبورګ له خوا په ترنفین کې کشف شول چې ۷۰۰۰۰۰ کاله قدامت لري. د ډبرو نوې دورې تمدن د ۶۰۰۰ او ۲۰۰۰ مخکې له میلاد کلونو ترمنځ د مغرب په صحرا او مدیترانې کې وده وکړه. دا ډول اقتصاد د الجزایر په جنوب ختیځ کې د Tassili n'Ajjer سمڅو په انځورونو کې په بډایه توګه انځور شوی، چې په مغرب کې یې تر کلاسیکې دورې پورې شتون درلود.[۱]

نومیدیا سمول

فونیقي سوداګر د ۹۰۰ مخکې له میلاد کال په شاوخوا کې د شمالي افریقا ساحل ته ورسیدل او د ۸۰۰ وروسته له میلاد شاوخوا یې کارتاج (په اوسني تونس کې) تاسیس کړ. د کلاسیکې دورې په بهیر کې، د بربر تمدن لا دمخه په داسې مرحله کې و چې د کرنې، تولید، سوداګرۍ او سیاسي سازمانونو ډیری دولتونو یې ملاتړ کاوه. په داخلي برخه کې د کارتاج او بربر ترمنځ سوداګریزې اړیکې وده وکړه.

د کارتاجین دولت د Punic په جګړو کې د رومیانو له خوا د پرله پسې ماتو له امله سقوط وکړ او په ۱۴۶ مخکې له میلاد کې د کارتاج ښار ویجاړ شو. لکه څنګه چې د کارتاجین ځواک کم شو، د بربر مشرانو نفوذ په لرې پرتو سیمو کې وده وکړه.

په دویمې وروسته له میلاد پیړۍ کې، ډیری لویې خو په نرمۍ سره اداره شوي بربر سلطنتونه راڅرګند شول. له هغه وروسته، مسینیسا پاچا وکولای شول چې د خپلې واکمنۍ لاندې نومیدیا یوځای کړي.[۲][۳][۴]

د روم سترواکۍ سمول

مدغاسین د ۱۲ او  ۳ مخکې له میلاد کلونو تر منځ د نیمیډیانو د خپلواکو سلطنتونو  پاچا و.[۵]

عیسویت په دویمه پیړۍ کې راغی. د څلورمې پیړۍ په پای کې، میشتې سیمې عیسویانې شوې وې او د بربر د ځینو توکمونو دینونه په ډله ییز ډول بدل شوي وو.

د غربي روم سترواکۍ له ړنګېدو وروسته الجزایر د ونډال سلطنت تر ولکې لاندې راغی. وروسته، د ختیځ روم سترواکۍ (چې د بیزانس سترواکۍ په نوم هم پیژندل کیږي) الجزایر یې له ونډالانو څخه فتح کړ او د افریقا په سالارۍ ادارې کې یې شامل کړ.

منځنۍ دورې سمول

له اتمې پیړۍ راهیسې کله چې امویانو د موسی بن نصیر په مشرۍ شمالي افریقا فتحه کړه، د عربو استعمار پیل شو. په ۱۱ پیړۍ کې د عرب ټاپوګانو څخه د مهاجرینو یرغل د ختیځ قبیلوي دودونه رامنځته کړل. د اسلام او عربي ژبې معرفي په شمالي افریقا باندې ژوره اغیزه درلوده. نوي دین او نوې ژبې په ټولنیزو او اقتصادي اړیکو کې بدلونونه راوستل او له عربي نړۍ سره یې د کلتور او یوځای کولو له لارې اړیکې ټینګې کړې.

عثماني دوره سمول

د خیرالدین تر واکمنۍ لاندې، الجزایر په مغرب کې د عثماني واکمنۍ مرکز شو. د ۳۰۰ کلونو لپاره، الجزایر د عثماني سترواکۍ یو تابع دولت و چې پلازمینه یې الجزیره وه. ورپسې د عثماني خلافت د یوې منظمې ادارې سره د پاشا په لقب سره واليان واکمن شول. ترکي رسمي ژبه وه.

که څه هم الجزایر د عثماني سترواکۍ یوه برخه پاتې شوه، خو عثماني حکومت هلته اغیزمن نفوذ بند کړ. د اروپا سمندري ځواکونو د شمالي افریقا د خصوصي دولتونو (الجزیره، تونس، طرابلس او مراکش) د واکمنانو له خوا چې د دوی پر بېړیو باندې د بریدونو د مخنیوي لپاره کوم باج غوښتی و، هغه یې ورکړ. د نولسمې پیړۍ په لومړیو کې د ناپلیون جګړو د سمندري ځواک پام د سمندري غلو د ځپلو څخه وګرځاوه،خو کله چې په ۱۸۱۵ ز کې اروپا ته سوله بیرته راستنه شوه، الجزایر ځان د هسپانیا، هالنډ، پروس، ډنمارک، روسیې اونیپال سره په جګړه کې وموند.

د الجزایر د خپلواکۍ جګړه (۱۹۵۴-۱۹۶۲ز کلونه) سمول

د الجزایر د خپلواکۍ جګړه (۱۹۵۴-۱۹۶۲ز کلونه)، وحشیانه او اوږده، د هیواد په تاریخ کې ترټولو وروستی لوی بدلون و. که څه هم دا ډیری ورور وژنه وه، په پای کې یې الجزایران متحد کړل او د خپلواکۍ ارزښت او د استعمار ضد فلسفه یې په ملي شعور کې راښکاره کړه. د ۱۹۵۴ ز کال د نومبر په ۱ سهار وختي، د خپلواکۍ ملي جبهې (Front de Libération Nationale-FLN) په الجزایر کې د خپلواکۍ د جګړې د پیل په مراسمو کې بریدونه پیل کړل. په دې جګړه کې یوه مهمه پېښه د ۱۹۹۵ ز کال په اګست میاشت کې د Philippeville ښار ته نږدې د FLN له خوا د Pieds-Noirs  ملکي وګړو وژنه وه، چې ژاک سوستل یې دې ته اړ کړ چې د یاغیانو پر ضد نور هم ځپوونکي کړنې(اقدامات) ترسره کړي.[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

خپلواک الجزایر سمول

د بین بیلا ریاست (۱۹۶۲-۶۵ز کلونه) سمول

د الجزایر د خپلواکۍ ټولپوښتنه د ۱۹۶۲ ز کال د جولای په لومړۍ نېټه د فرانسې په الجزایر کې ترسره شوه، چې د ۹۹.۷۲ سلنه رایو په ګټلو سره پای ته ورسېده. په پایله کې فرانسې د جولای په درېیمه الجزایر خپلواک اعلان کړ. د ۱۹۶۳ ز کال د سپتمبر په ۸ مه د الجزایر لومړی اساسي قانون د ملي آزادۍ جبهې (FLN) تر نږدې څارنې لاندې په ټول هیواد کې د ټولپوښتنې له لارې تصویب شو. د همدې میاشتې په وروستیو کې، احمد بن بیلا په رسمي توګه د ډګروال هواري بومیدین په مشرۍ د FLN او اردو څخه د ملاتړ ترلاسه کولو وروسته د پنځه کلنې دورې لپاره د الجزایر لومړی ولسمشر وټاکل شو. په هرحال، د خپلواکۍ لپاره جګړې، د الجزایر ټولنه او اقتصاد سخت ګډوډ کړی و. د الجزایر د ډیرو زیربناوو په ویجاړولو سربیره، له الجزایر څخه د لوړ پوړو فرانسوي او اروپایي مستعمراتو وتلو هیواد د ډیری مدیرانو، ملکي کارکوونکو، انجینرانو، ښوونکو، ډاکټرانو او ماهرو کارګرانو څخه بې برخې کړ.[۱۷]

کورنۍ جګړه او بوتفلیکا (۱۹۹۲-۲۰۱۹ز کلونه) سمول

وروسته له هغه چې چادلي بینجدید(Chadli Bendjedid ) د  ۱۹۹۲ ز کال په نظامي کودتا کې له ولسمشرۍ څخه استعفا ورکړه، د پوځ له خوا د ولسمشر په توګه د دندې د ترسره کولو لپاره یو لړ مشران وټاکل شول، ځکه چې پوځ د عامه سیاسي واک اخیستو ته خوښ نه وو، که څه هم دوی په حکومت باندې پوره کنټرول او واک درلود. پر دې سربېره، د پوځ لوړ پوړو مشرانو اړتیا احساس کړه چې نوي سیاسي رژیم ته چې دوی په چټکۍ سره د بینجدید له ګوښه کیدو او د ټاکنو له لغوه کیدو وروسته جوړ کړی و، یوه ملکي بڼه ورکړي، او د رژیم پر وړاندې یې یوې دوستانه او غیر نظامي بڼې ته ترجیح ورکړه. د دغه ډول دولت لومړنی مشر محمد بودیاف و، چې په مراکش کې له ۲۷ کلنې جلاوطنۍ وروسته د ۱۹۹۲ ز کال د فبرورۍ په میاشت کې د دولت د عالي شورا (HCE) مشر وټاکل شو. [۱۸]

له بوتفلیکا وروسته (۲۰۱۹-) سمول

د ۲۰۱۹ کال د اپریل په ۹ مه د عبدالعزیز بوتفلیکا له استعفا وروسته، د ملت د شورا مشر عبدالقادر بن صلاح د الجزایر سرپرست ولسمشر شو.

د ۲۰۹۱ ز کال د ډسمبر په ۱۲ مه له ولسمشریزو ټاکنو وروسته، عبدالمجید تبوون د ۵۸٪ رایو په ګټلو سره د ولسمشر په توګه وټاکل شو، د دواړو اصلي ګوندونو نوماندانو، د ملي خپلواکۍ جبهې او دیموکراتیک ملي ملاتړ ته ماتې ورکړه. د حرک غورځنګ د لومړۍ کلیزې په درشل کې، چې د پخواني ولسمشر بوتفلیکا د استعفا لامل شو، ولسمشر عبدالمجید طیبون د الجزایر ملي رسنیو ته په یوه بیان کې اعلان وکړ چې: «د فبرورۍ ۲۲ مه به، د الجزایرد خلکود ملي ورځې په نامه، د الجزایریانو ترمنځ د ورورګلوۍ او یووالي او د دغه هېواد د پوځ د ډیموکراسۍ لپاره ونومول شي».[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

سرچينې سمول

  1. "The Site of Ain Hanech Revisited: New Investigations at this Lower Pleistocene Site in Northern Algeria" (PDF). Gi,ulpgc.es. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۰ مې ۲۰۱۳ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۴ جون ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. Slimani-Direche, Karina (1997). Histoire de l'émigration kabyle en France au XXe siécle: réalités ... - Karina Slimani-Direche - Google Livres. د کتاب نړيواله کره شمېره 9782738457899. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ ډيسمبر ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. Les cultures du Maghreb De Maria Angels Roque, Paul Balta, Mohammed Arkoun
  4. Dialogues d'histoire ancienne De Université de Besançon, Centre de recherches d'histoire ancienne
  5. Gautier, Emile Félix (2006-10-26). Le passé de l'Afrique du Nord: les siècles obscurs -émile Félix Gautier - Google Livres. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ ډيسمبر ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. (په 24 June 2000 باندې). Prise de tête Marcel Bigeard, un soldat propre ?.
  7. THE FRENCH ARMY AND TORTURE DURING THE ALGERIAN WAR (1954–1962), Raphaëlle Branche, Université de Rennes, 18 November 2004
  8. Horne, Alistair (1977). A Savage War of Peace: Algeria 1954-1962. New York Review (نشر 2006). د کتاب پاڼي 198–200. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-59017-218-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. Text published in Vérité Liberté n°9 May 1961.
  10. Abdelkader Aoudjit (2010). The Algerian Novel and Colonial Discourse: Witnessing to a Différend. د کتاب پاڼې 179. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781433110740. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. Jens Hanssen; Amal N. Ghazal (2020). The Oxford Handbook of Contemporary Middle Eastern and North African History. د کتاب پاڼې 261. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-165279-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. Pierre VIDAL-NAQUET (20 November 2014). Les crimes de l'armée française: Algérie, 1954-1962. La Découverte. د کتاب پاڼې 118. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-2-7071-8309-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. Film testimony Archived 2008-11-28 at the Wayback Machine. by Paul Teitgen, Jacques Duquesne and Hélie Denoix de Saint Marc on the INA archive website[مړه لينکونه]
  14. Henri Pouillot, mon combat contre la torture Archived 2007-10-20 at the Wayback Machine., El Watan, 1 November 2004.
  15. Des guerres d’Indochine et d’Algérie aux dictatures d’Amérique latine, interview with Marie-Monique Robin by the Ligue des droits de l'homme (LDH, Human Rights League), 10 January 2007. Archived 30 September 2007 at the Wayback Machine.
  16. Marnia Lazreg (1994). The Eloquence of Silence: Algerian Women in Question. د کتاب پاڼې 122. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781134713301. Reports of French soldiers, especially members from the French Legion, cutting up pregnant women's bellies were not uncommon during the war الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. Ruedy, John. Modern Algeria: The Origins and Development of a Nation (2nd ed. 2005)
  18. Willis, M. (2014). Politics and Power in the Maghreb : Algeria, Tunisia and Morocco from Independence to the Arab Spring. New York: Oxford University Press
  19. (په 17 December 2019 باندې). Algeria: Who is new president Abdelmadjid Tebboune?. The Africa Report.com.
  20. Aichoun, Abdelghani (22 February 2020). "Grande Mobilisation du hirak pour son premier anniversaire : Plus vigoureux que jamais !" (په الفرنسية ژبه کي). د اصلي آرشيف څخه پر ۲۶ جولای ۲۰۲۰ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: لغة غير مدعومة (link)
  21. Hamadi, Ryar (22 February 2020). "Anniversaire du Hirak : des milliers de personnes empêchées de marcher sur El Mouradia" (په الفرنسية ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۲۲ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: لغة غير مدعومة (link)
  22. "Le Président Tebboune assure que le Hirak est un phénomène salutaire et met en garde contre toute tentative d'infiltration" (په الفرنسية ژبه کي). 20 February 2020. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: لغة غير مدعومة (link)