بوتان

(له بوټان نه مخ گرځېدلی)

بوتان چې په رسمي توگه د بوتان پادشاهي ده په سویلي آسیا کې پروت یو هیواد دی چې پلازمېنه یې د تیمفو ښار دی.دا هېواد د چين او هند ترمنځ دی. د هېواد اوسېدونکي دي ته درك یووايي، د کوم مانا چې 'د ډرېگون هېود‘ ده. د هېواد ټول په غرونو باندې پروت دی خو لږه سوېلي برخه يې صرف په هواره ځمکه ده.

بيرغ نښان
نخشه
موقعيت
حکومت
 -  پادشاه جگمی خسار
 -  لومړی وزير تشيرنگ ټوبگی
Legislature پارليمان
 -  Upper House نيشنل کونسل
 -  Lower House قومي اسمبلي
جوړښت
 -  ونګچک کورنۍ پادشاهت 17 دسمبر 1907 
 -  هند سره معاهده 8 اګست 1949 
 -  آئيني پادشاهت 2007 
ارتوالی
 -  ټولټال ۳۸,۳۹۴ کيلومتر2 (136م)
۱۴,۸۲۴ sq mi 
 -  اوبه (%) 1.1
د وګړو شمېر
 -  2012 estimate 742,737[۱] (165th)
 -  2005a census 634,982[۲] 
 -  ګڼه ګونه 18.0/km2 (196th)
۴۶٫۶/sq mi
د انټرنټ مخکښ شپول .bt
پيل ګڼ +975

بوتان په رسمي ډول د بوتان سلطنت په نوم پیژندل کیږي. بوتان په ختیځه همالیا کې په وچه کې پروت هېواد دی، چې د چین او هند ترمنځ موقعیت لري. بوتان د "ډراک یول" یا "د خامار د غرش ځمکه" په نوم پیژندل کیږي. همدارنګه نیپال او بنګله دیش بوتان ته نږدې موقعیت لري، مګر ګډه ځمکنۍ پوله نه لري. دغه هېواد له ۷۵۴۰۰۰ څخه زیات نفوس لري. او مساحت یې ۳۸۳۹۴ مربع کیلومتره (۱۴۸۲۴ مربع میل) دی، چې د ځمکې د مساحت له مخې ۱۳۳م او د نفوس له مخې ۱۶۰م مقام لري. بوتان يوه مشروطه پاچاهۍ ده، چې د واجریانا بودیزم مذهب يې د دولتي مذهب په توګه دی.[۳][۴]

په شمال کې د سبالپین همالیا غرونه د هېواد په سویل کې د شنو فرعي استوایي میدانونو څخه راپورته کیږي. په بوتاني همالیا کې، د سمندر له سطحې څخه د ۷،۰۰۰ مترو(۲۳،۰۰۰ فوټ) څخه لوړې څوکې شتون لري. ګنګخار پوینسم په بوتان او په نړۍ کې تر ټولو لوړه د غره څوکه ده. د بوتان د ځنګلي ژوند ، او د همالیا تکین په شمول د خپل تنوع لپاره د پام وړ دی. پلازمینه او لوی ښار یې تیمفو دی.[۵][۶]

بوتان او ګاونډۍ تبت سیمې يې د بودیزم د مذهب خپریدل تجربه کړل، چې د هند‌ په نیمه وچه کې د ګوتم بودا د ژوند په جریان کې رامنځ ته شوی دی. په لومړۍ زریزې کې، د بودیزم واجریانا ښوونځی د بنګال د سویلي پالا امپراتورۍ څخه بوتان ته خپور شو. د مهايانا نښې نښانې په تبت، بوتان، سیکیم او د نیپال ځینې برخې چې په هند کې دي د بودیزم د سقوط په ترڅ کې بدلې شوې دي. بوتان هم د تبتی امپراتورۍ تر قدرت لاندې راغی. نګاوانګ نامګيال د شپاړسمې پیړۍ په جریان کې، د بوتان دره په یو واحد دولت کې سره متحده کړه. نمګیال د تبت درې یرغلونه مات کړل، سیالي مذهبي ښوونځي یې مات کړل، د تسا یګ حقوقي سیسټم یې تثبیت کړ، او د دیوکراټیک او مدني مدیرانو حکومت یې تاسیس کړ. نمګیال لومړۍ ژابدرنګ رنپوچي شو. او په تبت کې د هغه ځای ناستو د دالای لاما په څیر د بوتان د روحاني مشرانو په توګه کار وکړ. د اوولسمې پیړۍ په جریان کې، بوتان د هند شمال ختیځ، سککیم او نیپال لویې برخې اداره کړې؛ د دی تر څنګ بوتان په کوچ بهار ایالت کې هم د پام وړ قدرت درلود. بوتان په نولسمه پیړۍ کې د بنګال دوارس بریتانوي هند ته د بوتان د جګړې په جريان کې وسپارل. د وانګچک کورنۍ د پاچاهۍ په توګه راڅرګنده شوه. او په کوچنۍ بريتانيا کې یې له انګلیسانو سره نږدې اړیکې تعقیب کړې. په ۱۹۱۰ ز کال کې، یو تړون د بوتان د داخلي خپلواکۍ په بدل کې د بهرني سیاست په برخه کې د بريتانوي مشورې تضمین کړ. دغه ترتیب په ۱۹۴۹ ز کال کې له هند سره د یوه نوي تړون له مخې دوام وکړ، چې له مخې یې دواړو هېوادونو د یو بل حاکمیت په رسمیت وپېژنده. بوتان په ۱۹۷۱ ز کال کې د ملګرو ملتونو غړی شو. له هغه وروسته یې د بنګله دیش، اسراییل، کویټ، برازیل، جاپان، تایلینډ،  او ترکیې په ګډون له 55 هیوادونو سره اړیکې پراخې کړې. همدارنګه د اروپا له اتحادیه سره یې هم اړيکې پراخې کړې. بوتان په داسې حال کې چې د هند پر پوځ تکیه کوي، خپل پوځي واحدونه ساتي.[۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]

د ۲۰۰۸ ز کال اساسي قانون یو پارلماني حکومت جوړوي، ټاکل شوې ده چې ملي مجلس او ملي شورا به ولري. بوتان د جنوبي آسيا د سيمه ييزو همکاريو ټولنې (سارک) بنسټ ايښودونکی غړی دی. په ۲۰۲۰ ز کال کې، بوتان د بشري پراختیا په برخه کې له سریلانکا او مالدیف وروسته په سویلي آسیا کې دریم ځای لري. بوتان د اقلیم د زیان منونکي ټولنې، د ناپييلي غورځنګ، بيمستک، د پيسو نړيوال صندوق، نړيوال بانک، يونسکو او د‌ روغتيا نړيوال سازمان غړيتوب لري. بوتان په ۲۰۱۶ ز کال کې، د اقتصادي آزادۍ، د سوداګرۍ د آسانتیا، سولې او د فساد د نشتوالي په برخه کې په سارک کې لومړی ځای لري. بوتان په نړۍ کې د اوبو د بریښنا لپاره د اوبو ترټولو لوی زیرمې لري. په بوتان کې د اقلیم د بدلون له امله د ګلیشیرونو خړوبیدلو انديښنه مخ په زياتيدو ده.[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

ترانسپورت

هوا

د پارو هوایی ډګر په بوتان کې یوازینی نړیوال هوایی ډګر دی. په تراشیګنګ کې د یونګفولا هوایی ډګر یو کوچنی داخلي هوایی ډګر دی، چې د ۲۰۱۰ ز کال په اوږدو کې ښه والی یی وموند. ټاکل شوې وه چې د یونګفولا داخلي هوايي ډګر د ۲۰۱۰ ز کال په جنورۍ کې بشپړ شي، خو د ۲۰۱۵ ز کال د جنورۍ تر میاشتې پورې، هوايي ډګر د ځغاستې د روان ترمیم له امله بند پاتې دی. د درک هوايي شرکت د پارو هوايي ډګر، جاکار (بومتانګ دژونګخاګ) او ګیلیفو (سرپنګ ژونګخاګ) ترمنځ په اونۍ کې الوتنې ترسره کوي.[۱۹][۲۰][۲۱]

سړک

د لیترل سړک د بوتان لومړنۍ ختیځ - لویدیز دهلیز دی، چې په سویل لویدیز کې د فوینتشولینګ ښارونه په ختیځ کې له تراشیګنګ سره نښلوي. وانګدو فودرنګ او ترونګسا د پام وړ ښارګوټي دي، چې د سړک پر غاړې په مستقیم ډول تیریږي. لیترل سړک هم د پلازمینې تیمفو او نورو نفوسو مرکزونو لکه پارو او پوناکا سره نښلوي. د لترل سړک  لکه په بوتان کې د نورو سړکونو په څیر، لیترل د سړکونو د شرایطو، د سختو څاڅکو، د سړک د ستنو بدلیدل، هوا، او د ځمکې ښویدنې له امله د خوندیتوب جدي اندیښنې وړاندې کوي.[۲۲][۲۳][۲۴]

له ۲۰۱۴ ز کال راهیسې، د سړک پراخول په ټول بوتان کې، په ځانګړې توګه د شمال ختیځ - لویدیز لویې لارې لپاره له تراشیګنګ څخه تر دوچولا پورې لومړيتوب لري. داسی انګيرل کيږي چې د پراخولو پروژه به د ۲۰۱۷ ز کال په پای کې بشپړه شي. او په ټول هیواد کې به د سړکونو تګ راتګ خورا چټک او ډیر اغیزمن کړي. سربيره پر دې، اټکل کیږي، چې د سړکونو ښه والي شرایط به د بوتان په ختیځ سیمه کې نور سیاحت وهڅوي. اوس مهال، د سړک حالت داسې ښکاري چې سیلانیان د بوتان لیدلو څخه منع کوي لکه لاندې حالتونه: د سړکونو د بندیدل، د ځمکې ښویدنه، او د دوړو خنډونه چې د پروژې د پراخيدو له امله رامنځ ته شوي دي.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

ریل

که څه هم بوتان اوس مهال د رېل پټلۍ نه لري، خو له هند سره یې هوکړه کړې چې د هند له پراخې شبکې سره جنوبي بوتان د ۱۸ کیلومترو په اوږدوالي (۱۱ میل)، ۵ فټ ۶ ان (۱،۶۷۶ ملي متر) ، په لويديځ بنګال کې  هاشممارا او په بوتان کې توربياري د براډ ګیج ریل پټلۍ په جوړولو سره وصل کړي. د هند د ریل پټلۍ لخوا د ستالي، بهارنا باري او دالسینګپارا له لارې د ریل پټلۍ جوړول به د هند لخوا تمویل شي. هاسيمار د بوتان نږدې ریل سټیشن دی.[۲۹]

جغرافیه

کلتور

تاریخ

سرچينې

  1. "Bhutan Population clock". Countrymeters.info. 2012. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ اکتوبر ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. "Population and Housing Census of Bhutan — 2005" (PPT). UN. 2005. د لاسرسي‌نېټه ۰۵ جنوري ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. Driem, George van (1998). Dzongkha = Rdoṅ-kha. Leiden: Research School, CNWS. د کتاب پاڼې 478. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-90-5789-002-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. "Bhutan". Encyclopedia Britannica. د لاسرسي‌نېټه October 15, 2020. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. "Flora and Fauna of Bhutan - Rich Biodiversity of the Himalayan Kingdom". www.holidify.com. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ مې ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. Karthikeyan, Ananth (1 October 2017). "The brief supremacy of a mountain kingdom". DNA India. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. "Bhutan was first to recognise Bangladesh". The Daily Star (په انګلیسي ژبه کي). 2014-12-09. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. . Israel establishes diplomatic relations with Bhutan.
  10. ""Bhutan and Kuwait have gained the trust and respect of the entire world" – Kuensel Online". kuenselonline.com. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. "Bhutan establishes diplomatic relations with Brazil". Ministry of Foreign Affairs Royal Government of Bhutan. 23 September 2009. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ اگسټ ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. NEWS, KYODO. "Abe hails Japan's close ties with Bhutan, other royal families". Kyodo News+. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. . King, Queen of Bhutan arrive. Bangkok Post.
  14. "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. "Bhutan". UNDP Climate Change Adaptation (په انګلیسي ژبه کي). د اصلي آرشيف څخه پر ۲۱ مې ۲۰۲۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ اپرېل ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. "Bhutan". International Hydropower Association (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. Tshering, Sonam; Tamang, Bharat. "Hydropower - Key to sustainable, socio-economic development of Bhutan" (PDF). United Nations. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ اگسټ ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. "Human Development Index: Bangladesh moves 2 notches up, remains 5th in South Asia". Dhaka Tribune. 2020-12-21. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. Dorji, Gyalsten K (2 December 2015). "Drukair to launch scheduled operations to Gelephu". Kuensel online. مؤرشف من الأصل في ۱۶ فبروري ۲۰۱۶. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ فبروري ۲۰۱۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. Palden, Tshering (30 August 2010). "DYT Approves Quarry Without Community Clearance". Kuensel online. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۵ مارچ ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ اگسټ ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. Palden, Tshering (1 September 2009). "Domestic Air Service to Take Wing Soon". Kuensel online. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۵ مارچ ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ اگسټ ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. Zeppa, Jamie (2000). Beyond the Sky and the Earth: A Journey into Bhutan. Penguin. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-57322-815-2. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۵. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. "Icy Roads Claim Lives". Kuensel online. 4 December 2004. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۹ مارچ ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ اگسټ ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. Yeshi, Samten (24 August 2010). "Landslide at Dzong Viewpoint". Kuensel online. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۹ مارچ ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ جولای ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. "North-East-West highway widening progressing under pre-financing". KuenselOnline. مؤرشف من الأصل في ۱۰ مې ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جون ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. "Welcome to Embassy of India Thimphu, Bhutan". indianembassythimphu.bt. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۰ مې ۲۰۱۷ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جون ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. "East-West highway widening on track". KuenselOnline. مؤرشف من الأصل في ۱۰ مې ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ جون ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. (په 31 May 2016 باندې). International tourists bemoan bad road conditions in Bhutan. Asia News Network.
  29. (په 30 December 2009 باندې). Isolated Buddhist kingdom of Bhutan to get its first railway link. The Times.