افغان کډوال

افغان کډوال د افغانستان هغه اتباع دي چې په دې هېواد کې د پر له پسې جګړو له امله چې د افغان-شوروي جګړو له وخت پیل بیا د افغانستان تر کورنیو جګړو، د افغانستان جګړې (۲۰۰۱-۲۰۲۱) یا هم سیاسي او مذهبي تعقیب له لاسه د خپل هېواد پریښودو ته اړ شوي دي. د ۱۹۷۸ کال د ثور انقلاب، چې ورپسې په ۱۹۷۹ کال کې روسانو پر دې هېواد تېری وکړ، له امله یې په هېواد کې دننه د بې ځایه شوو خلکو او ګاونډیو هېوادونو ایران او پاکستان ته د لومړیو کډوالو لامل شوه. همداشان یو کوچنی شمېر خلک هند یا د شوروي اتحاد پخواني جمهوریتونو ته کډوال شول. له ۱۹۷۹ څخه تر ۱۹۹۲ کال پورې، د افغانستان څه باندې ۲۰ سلنه وګړي د کډوالو په توګه له دې هېواد څخه وتښتیدل. په ۱۹۸۹ کال کې د روسانو له وتلو وروسته، زیات شمېر یې بېرته افغانستان ته راغلل، خو په ۹۰یمه لسیزه کې د افغانستان د کورنۍ جګړو له امله بیا یو زیات شمېر خلک کډوال کېدو ته اړ اېستل شول. تر ۲۰۰۰ کال پورې څه باندې شپږ میلیونه افغانان په ایران او پاکستان کې د کډوالو په توګه اوسېدل. په ۲۰۰۱ کال کې پر افغانستان باندې د امریکا د متحده ایالاتو د برید او د طالبانو د حکومت په نسکورولو سره زیاتره کډوال بیرته افغانستان ته را ستانه شول. له ۲۰۰۲ کال څخه تر ۲۰۱۲ کال پورې، ۵.۷ میلیونه افغان کډوال افغانستان ته را ستانه شول، چې د هېواد د وګړو شمېر یې ۲۵ سلنه لوړ کړ.

افغانستان په نړۍ کې د کډوالو د تولید له اړخه یو له سترو هېوادونو څخه شمېرل کېږي. په ۱۹۹۰ کال کې په ایران او پاکستان کې ټولټال ۶.۳ میلیونه افغان کډوال اوسېدل. افغانستان په نړۍ کې د زیات شمېر کډوالو لرونکو څلورو هېوادونو په کتار کې راځي. شاوخوا ۸ میلیونه افغانان د تاوتریخوالي، احتمالي تعقیب او لوږې له امله اړ اېستل شوي چې خپلې سیمې پریږدي، چې په ترڅ کې یې د نړۍ په ۱۰۳ بېلابېلو هېوادونو کې څه باندې ۸.۲ میلیونه افغانان ژوند کوي. له همدې ۸.۲ میلیونه کډوالو څخه یې نږدې ۶ میلیونه وګړي په افغانستان کې د امریکا د جګړې له امله بې ځایه شوي دي. سربېره پر دې، د اټکل له مخې ۳.۲ میلیونه نور افغانان بیا له خپلو سیمو څخه د کورني بېځایه شوو خلکو په توګه بې ځایه شوي دي.

ځینې هېوادونه چې د نړیوالو امنیتي مرستندویه ځواکونو (ISAF) غړي و، هغوی ځانګړې پروګرامونه ترتیب کړي چې له مخې یې په زرګونو افغانان کولای شي په شمالي امریکا او اروپا کې مېشت شی. د بې تابعیته کډوالو یا پناه غوښتونکو په توګه، هغوی د بېرته نه ستنیدونکي تثبیت شوي اصل او د شکنجې پر وړاندې د ملګرو ملتونو د کنوانسیون له خوا ساتل کېږي. هغوی د اسټرالیا، کاناډا، جرمني، بریتانیا او د امریکا د متحده ایالاتو په څېر هېوادونو له خوا پراخ امتیازات او دولتي مرستې تر لاسه کوي. د بېلګې په توګه، هغه کسان چې د 8 U.S.C. § 1159 له مخې ګرین کارت تر لاسه کوي د 8 U.S.C. § 1452(b) قانون له مخې کولای شي سمدلاسه د امریکا یو غیرشهروند تبعه وګرځي، پرته له دې چې د 8 U.S.C. § 1427(a) الزامات پوره کړي. دا کار کولای شي هغوی ته دا زمینه برابره کړي تر څو د امریکا د متحده ایالاتو د یوه بېل پاسپورت په مټ هر چېرته سفر وکړي. اسټرالیا هم منل شوو کډوالو ته ورته امتیازات ورکوي.

کورني بېځایه شوی خلک

د کډوالو د نړیوالې ادارې (IOM) د معلوماتو له مخې، د ۲۰۲۱ کال تر وروستیو پورې په افغانستان کې څه باندې پنځه میلیونه کورني بېځایه شوي وګړي ژوند کوي. د جنګي ډلو له خوا پوځي عملیاتو او زورزیاتي معمولاً د همدې بېځایه شوو خلکو په برخه کې ستر رول لوبولی دی، که څه هم یو لړ ستر طبیعي ناورینونه د دې کار لامل ګرځیدلی. د شوروي تېري له امله د اټکل له مخې دوه میلیونه افغانان په هېواد کې دننه بې ځایه شول، چې زیاتره یې له کلیوالي سیمو څخه ښاري سیمو ته راغلل. د افغانستان کورنۍ جګړه (۱۹۹۲-۱۹۹۶) د کورني بېځایه شوو وګړو د یوې نوې څپې لامل وګرځېده، چې له امله یې زیات شمېر افغانان د هېواد شمال ته وتښتیدل تر څو د طالبانو له استبداد څخه ځانونه بچ وساتي. افغانستان د اوږدې مودې لپاره له ناامنۍ او شخړو څخه رنځ وړی، چې له امله یې په هېواد کې دننه د بېځایه شوو خلکو په شمېر کې د پام وړ زیاتوالی راغلی دی.

د بې ځایه کېدو لاملونه

په تېرو پنځوسو کلونو کې بهرنۍ لاسوهنه له هغې ډلې د شوروي اتحاد او بیا د امریکا د متحده ایالاتو له خوا تېری او په دې وروستیو کې د طالبانو د اوسني رژیم کړنې د دې لامل ګرځېدلي دي چې د بې ځایه کېدو کچه دوام پیدا کړي.

په افغانستان کې د امریکا د متحده ایالاتو جګړه

پر افغانستان د امریکا د متحده ایالاتو تېری (او همداشان د امریکا له خوا تېر ۲۰ کلن پوځي اشغال) د افغانانو له بېځایه کېدو سره مرسته کړې ده. که څه هم پر افغانستان باندې د تېرې لپاره بېلابېلې توجیې ورکړل شوي وي (د سپټمبر د ۱۱مې د ترهګریزو بریدونو له غچ اخیستنې نیولي بیا د افغان ښځو تر دیموکرات کولو و ازادولو پورې)، خو دغې جګړې په هېواد کې دننه او بهر زیات شمېر افغانان بېځایه کړل. د افغان ښځو د انقلابي ټولنې (هغه موسسه چې د طالبانو د افراط او زورزیاتي په ښودلو کې یې پراخ رول لوبولوی دی) په وینا، د امریکا له خوا د افغانستان بمبار ته په سیمه ییزه کچه د «ژغورنې» په سترګه نه کتل کېدل، بلکې تر څنګ یې خلکو دا ډار پیدا کړ چې کېدای شي امریکايي پوځيان ملکي وګړي د طالبانو له غړو سره ګډ نه کړي.

ستر کوربه هېوادونه

د افغانستان اصلي خلک او د هغوی اولادونه لږ تر لږه د نړۍ په ۹۶ هېوادونو کې په قانوني توګه ژوند کوي. له هرو څلورو افغانانو څخه دریو یې په خپل ژوند کې په هېواد کې دننه یا بهر د بېځایه کېدو تجربه کړې ده. د ځینو مشخصو هېوادونو برخلاف، ټول منل شوي کډوال او هغه چې د امریکا په متحده ایالاتو کې ورته پناه ورکړل شوې ده، د قانون له اړخه د دایمي اوسېدنې (ګرین کارټ) او د امریکا د شهروندي او د امریکا د تابعیت تر لاسه کولو لپاره په شرایطو برابر دي. که چېرې دوی د 8 U.S.C. § 1408(4)، 8 U.S.C. § 1431(a) یا 8 U.S.C. § 1433(a) شرایط پوره کړي وي، نو اولادونه یې په اتومات ډول امریکایي کېږي. په دې سره د هغوی امتیازونه لا ډېریږي او ټولو ته د هر ډول ناقانونه ګواښ یا زیان پر وړاندې اضافي نړیواله ساتنه ورکوي.

پاکستان

د اټکل له مخې په پاکستان کې ۱۴۳۸۴۳۲ ثبت شوي افغان کډوال او پناه غوښتونکي په موقت ډول د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو د عالي کمېسارۍ (UNHCR) تر پاملرنې او ساتنې لاندې ژوند کوي. له دې ډلې ۵۸.۱ سلنه یې په خیبر پښتونخوا، ۲۲.۸ سلنه یې په بلوچستان، ۱۱.۷ سلنه یې په پنجاب، ۴.۶ سلنه یې په سند، ۲.۴ سلنه یې په پلازمېنه اسلام اباد او ۰.۳ سلنه یې په ازاد کشمیر کې کار او ژوند کوي. زیاتره دا کډوال په تېرو څلورو لسیزو کې په پاکستان کې پیدا او را لوی شوي دي، خو لا اوس هم د افغانستان د وګړو په توګه پېژندل کېږي. هغوی ازاد دي و کولای شي د داوطلبانه راستنیدو د پروګرام له لارې افغانستان ته ولاړ شي یا هم نورو هېوادونو ته ولاړ شي او هلته خپل ژوند وکړي. د افغانانو تر ټولو ستر د کډوالو کمپ د دې هېواد په شمال لویدیځ د خیبر پښتونخوا د صوابۍ په ولسوالۍ کې جوړ شوی و.