په متحده ایالاتو کې اقلیمي بدلونونه

له ۱۹۷۰ زکال راهیسې په متحده ایالاتو کې اقلیمي بدلونونه د ۲.۶ فارنهایت درجو (۱.۴ سانتي ګراد درجو) په کچه د هوا د ګرمښت لامل ګرځېدلي دي. د متحده ایالاتو اقلیم په داسې ډول د بدلون په حالت کې دی چې پراختیا مومي او همدارنګه د سیمو له مخې له یو بل توپیر کوي. له ۲۰۱۰ زکال څخه تر ۲۰۱۹ زکال پورې متحده ایالاتو په خپل تاریخ کې تر ټولو ګرمه لسیزه تجربه کړه. ورته مهال غیرعادي د هوا حالات، د بېلابېلو حیواناتو د له منځه تلو ګواښونه، سېلابونه او وچکالۍ مخ پر زیاتوالي دي. له دې سره په استوايي طوفانونو او د سمندر د سطحې په لوړوالي باندې د اقلیمي بدلونونو اغېزو د دغه هېواد ډیرې برخې تر خپل اغېز لاندې راوړې دي.

په ۱۸۵۰ زکال کې متحده ایالاتو د بل هر هېواد څخه زیات ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل چې د نړۍ د ټولیز کاربن ډای اکساید ۲۰ سلنه برخه یې جوړوله، دغه ګازونه له بل هر څه ډیر د اقلیمي بدلونونو لامل ګرځي. اوس مهال هم متحده ایالات یو له هغو هېوادونو څخه دی چې په سړي سر کچه د نورو هېوادونو په پرتله په زیاته کچه ګلخانه یي ګازونه تولید کوي. له دې سره چې په ایالتي او فدرال کچه یې د اقلیمي بدلونونو اړوندې پالیسۍ جوړې کړې او همدارنګه یې د موقت خروج په شرط د پاریس هوکړه هم تصویب کړې ده. په ۲۰۲۱ زکال کې دغه هېواد پرېکړه وکړه چې باید تر ۲۰۳۰ زکال پورې د ګلخانه یي ګازونو تولید تر نیمايي پورې راکم کړي.

اقلیمي بدلونونه د متحده ایالاتو په چاپېریال او ټولنې پام وړ اغېزې لري. په دغو کې په کرهڼې، اقتصاد، عامې روغتیا او بومي وګړو اغېزې شاملېږي؛ همدارنګه د دغه هېواد د ملي امنیت پر وړاندې ګواښ ګڼل کېږي. هغه ایالاتونه چې د نورو په پرتله ډیر کاربن ډای اکسایډ تولید کوي او د اقلیمي چارو په مخالفت پالیسۍ وړاندې کوي له نورو ډیر د دغو بدلونونو تر اغېز لاندې دي. ۲۰۲۰ زکال د متحده ایالاتو لپاره د اقلیمې فاجعې له مخې تاریخي کال و چې ورته په میلیاردونو ډالر زیان واوښت.

په داسې حال کې چې اقلیمي موضوع یوه غیرګوندي مسئله ده، خو په وروستیو لسیزو کې اقلیمي بدلونونه بحث پارونکي شوي او له سیاسي پلوه یې په هېواد کې اختلافات رامنځته کړي. د نفتو شرکتونه له ۱۹۷۰مې لسیزې راهیسې پوهېدل چې د نفتو او ګازو سوزول د ځمکې د کرې د ګرمښت لامل ګرځي، خو د دغې موضوع د پټولو په خاطر یې د هغو رد کوونکو ته بډې ورکولې. له دې سره چې یوې واضحې علمي اجماع شتون درلود، خو تر ۲۰۲۱ زکال پورې یو پر درې برخه امریکايي وګړو له دې انکار کاوه چې انسانان د اقلیمي بدلونونو لامل ګرځي، په داسې حال کې چې ټول یې اړوند اندېښمن دي او د هغو اړوند خبرداری ورکوي.

د ګلخانه یي ګازونو خپرېدل

متحده ایالاتو په ۲۰۲۰ زکال کې د کاربن ډای اکساید معادل ۵.۲ بیلیونه مټریک ټنه ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل، چې له چین څخه وروسته یې د ګلخانه یي ګازونو د تولید په برخه کې دویم ځایګی خپل کړ او یو له هغو هېوادونو څخه شو چې په سړي سر کچه زیات ګلخانه یي ګازونه تولید کوي. په ۲۰۱۹ زکال کې چین د ټولۍ نړۍ ۲۷ سلنه ګلخانه یي ګازونه په هوا کې خپاره کړل، له هغو وروسته متحده ایالات د ۱۱ سلنو په کچه او هند د ۶.۶ سلنو په کچه دویم او دریم ځایګی لري. متحده ایالات هر کال سړي سر ۱۵ ټنه ګلخانه يي ګازونه په هوا کې خپروي چې د ګلخانه یي ګازونو د خپرونکو اتو لویو هېوادونو په کتار کې ځای لري. ورته مهال د انرژۍ نړیوال اژانس اټکل کوي چې په متحده ایالاتو کې تر ټولو بډایه ټولنې په سړي سر کچه هر کال ۵۵ ټنه کاربن ډای اکساید تولید کوي. له دې امله چې د ډبرو د سکرو پر مټ چلېدونکي د برېښنا سټېشنونه په تدریجي ډول مخ پر تړل کېدو دي، خو له دې سره هم په ۲۰۱۰مه لسیزه کې د ګلخانه یي ګازونو د تولید له مخې د برېښنا د تولید صنعت د ټرانسپورټ څخه وروسته دویم ځایګی خپل کړ چې اوس د ګلخانه یي ګازونو د تولید تر ټولو لویه واحده منبع ده. په ۲۰۲۰ زکال کې د متحده ایالاتو د ګلخانه یي ګازونو د تولید ۲۷٪ برخه د ټرانسپورټ، ۲۵٪ د برېښنا له تولید، ۲۴٪ له صنعت، ۱۳٪ له سوداګریزو او مسکوني ودانیو او ۱۱٪ د کرهڼیزو چارو څخه تولید کېده. په ۲۰۲۱ زکال کې د برېښنا تولیدي سکتور په متحده ایالاتو کې د ګلخانه یي ګازونو د تولید دویمه لویه منبع جوړله چې د متحده ایالاتو د ټولو خپرېدونکو ګلخانه یي ګازونو ۲۵٪ برخه یې تولید کوله. د دغو ګازونو تولید په متحده ایالاتو او ټوله نړۍ کې له اقلیمي بدلونونو سره مرسته کوي.

په خلکو اغېزې

اقتصادي اغېزې

د علمي وړاندوینو په برخه کې یوې مقالې څرګنده کړې چې د متحده ایالاتو سویلي ایالتونه لکه تکزاس، فلوریډا او ډیپ سوت به له اقتصادي پلوه د سویلي ایالتونو په پرتله د اقلیمي بدلونونو تر زیات اغېز لاندې راشي، ان تر دې چې د شمالي اړخ یو شمېر ایالتونه به «په منځنۍ کچه ګټې» هم وکړي.

کرهڼه او خوراکي امنیت

په ۲۰۱۸ زکال کې د اقلیمي بدلونونو څلورمې ملي ارزونې وښووله چې د کرهڼې پر مټ سیمه ییز اقتصادونه کېدای شي د اقلیمی بدلونونو څخه پام وړ زیان وویني. د اقتصاد په برخه کې د نوبل د جایزې ګټونکي جوزف سټیګلیټز څرګنده کړې چې په ۲۰۱۷ زکال کې اقلیمي افاتو د ۱.۵ سلنه ناخالصو داخلي تولیداتو له کچې سره برابر لګښت درلود. د اقلیمي بدلونونو له امله کرهڼه او مالداري په مخ پر زیاتوالي بڼې له ستونزې سره مخ ده.

د افاتو پر مهال د مرستې رسونې لګښتونه

له ۱۹۸۰ زکال راهیسې متحده ایالاتو اقلیمي مواردو ته د اړوندو افاتو ۳۲۳ موارد تجربه کړي چې په ټولیز ډول یې لګښت ۲.۱۹۵ ټریلیون ډالرو ته رسېږي. د چاپېریالي اطلاعاتو د ملي مرکز د راپور له مخې په ۲۰۲۱ زکال کې اقلیمي بدلونونو ته اړوندې ۲۰ فاجعې رامنځته شوې چې د هرې یوې زیان له یو میلیارد ډالرو څخه زیات و.

دغه اقلیمي مخ پر زیاتوالي رایجو او شدیدو پېښو په طبیعي افاتو کې د مرستې رسونې پر هڅو فشار وارد کړی دی. د بېلګې په توګه د ځنګلونو د اور اخیستنې د کچې زیاتوالی، د اورلګېدنې د فصلونو اوږدوالی او د هغو مخ پر زیاتوالي شدت، ملي او نړیوال منابع تر فشار لاندې راوړي. په متحده ایالاتو کې د اور وژنې د فدرال هڅو لګښت په ۲۰۱۷ زکال کې د لومړي ځل لپاره په کال کې له ۲ میلیارد ډالر څخه زیات شو چې بیا ځلي په ۲۰۱۸ زکال کې هم همدغه کچه لګښت پرې راغی. ورته مهال په نړیواله کچه مشترکو تجهیزاتو لکه اور وژونکو الوتکو ته په مخ پر زیاتوالي بڼه اړتیا زیاته شوې چې نوې پانګونې ته اړتیا لري.

روغتیايي اغېزې

دا څرګنده ده چې اقلیمي بدلونونه د انسانانو د روغتیا پر وړاندې پام وړ ګواښونه رامنځته کوي. په متحده ایالاتو کې د اقلیمي بدلونونو فزیکي او اروايي اغېزې په ډېر احتمال سره ځانګړو سیمو ته په پام له یو بل توپیر لري. څېړونکو ښوولې ده چې تر ټولو اندېښنې وړ ځایونه «سواحلي سیمې، ټاپوګان، په سوېل لویدیځ کې دښتي، د انسانانو او حیواناتو د مشترکو ناروغیو ناقلې سرحدي سیمې، ښارونه او د متحده ایالاتو شمالي قطب (الاسکا)» دي. په فزیکي اغېزو کې یې د لویو اقلیمي پېښو یا د هوا د حالاتو د بدلون له امله د رامنځته کېدونکو لومړنیو حوادثو په ترڅ کې ټپي کېدل او یا هم له هغو سرچینه اخیستونکې ناروغۍ او همدارنګه د هغو وروسته اغېزې شاملېږي. په اروایي اغېزو کې یې له پېښې وروسته مغزي اختلال، اجباري کډوالي او د ځای او هویت سره د اړوندتیا د ټولنیزو احساساتو له لاسه ورکول شاملېږي. دغه فردي اغېزې بیا په ټوله ټولنه کې احساس کېږي. د یوې لویې اقلیمي پېښې وروسته د وګړو ځای پر ځای کول د تعامل او انعطاف منلو په برخه کې د یوې ټولنې ظرفیت ته زیان اړوي.

په کډوالۍ اغېزې

اقلیمي بدلونونه له مرکزي امریکا څخه متحده ایالاتو ته د وګړو د کډوالۍ د زیاتوالي لامل ګرځېدلي دي. د سمندر د سطحې لوړوالي ته په پام وړاندوینه کېږي چې د متحده ایالاتو په سواحلي سیمو کې ۱۳ میلیونه امریکايي وګړي اړ دي له سواحلي سیمو څخه لرې کډه وکړي.

په امنیت اغېز

د متحده ایالاتو د دفاع وزیر په خبره اقلیمي بدلونونه د متحده ایالاتو ملي امنیت ته ګواښ دي. ولسمشر بایډن ادعا وکړه چې لوړپوړي پوځي چارواکی اقلیمي بدلونونه د خپل هېواد د امنیت پر وړاندې تر ټولو جدي ګواښ بولي. د متحده ایالاتو د پوځ لوی درستیز مارک میلي د دغو خبرو په غبرګون کې وویل چې د نظامي اړخه روسیه او چین د متحده ایالاتو پر وړاندې لوی ګواښونه دي، خو د ملي امنیت موضوع بیا ډیره پراخه لمن لري. په داسې حال کې چې دغه اړیکه لا تر اوسه په سمه توګه نه ده درک شوې، خو د اقلیمي بدلونونو بین الدولتي کمېټې په منځنۍ کچې ډاډ سره څرګنده کړې چې اقلیمي بدلونونه په متحده ایالاتو کې له تاوتریخوالو څخه ډکو او همدارنګه ملکیتي جنایاتو سره اړیکه لري.