سیستاني خلک
سیستاني خلک (په تاریخي لحاظ د " سیکزي " په نوم هم یادیږي).[۲] دوی د ایراني نژاد[۳][۴][۵] یوه توکمه ډله ده چې په عمده توګه د ایران په سویل ختیځ کې د سیستان په نوم سیمه کې او له تاریخي پلوه د افغانستان په سویل لویدیز کې ژوند کوي. د دوی ژبه فارسي او سیستاني ده. [۶]
 سیستاني خلک سیستاني جامو کې نڅا کوي | |
| ژبې | |
|---|---|
| گویش سیستانی | |
| دين | |
| اسلام، مذهب: اکثریت شیعه[۱] | |
| اړوند توکميزه ډله | |
| دیگر اقوام ایرانیتبار (آذری • لر • تات • تالش • کرد • گیلک) |
د نژاد له نظره راولینسن د هرات د جمشیدیانو په ګډون سیستانیان د آریایي نژاد یوه خالصه بیلګه ګڼي.
په تیرو وختونو کې، د سیستان خلکو د منځني پارسي ژبو خبرې کولې لکه پارتیان پهلوي ، منځنۍ پارسي ( ساسانیان پهلوي ) او اوس دوی د پارسي ژبو خبرې کوي چې د سیستاني په نوم پیژندل کیږي.سیستاني د سیتیایي قبیلو ژوندي پاتې شوي دي. [۷]سایتیان د اریایانو وروستۍ ډله وه چې په 128 میلادي کال کې مړه شوه.دوی ایران ته ننوتل [۸] [۹] .
دوی د سیستان او بلوچستان ایالت په شمالي برخه کې ژوند کوي، چیرته چې دوی یو لوی اقلیت جوړوي. له تېرو څو لسیزو راهیسې ګڼ شمېر د ایران نورو سیمو ته هم کډه شوي دي، لکه تهران او د ایران په شمال کې د ګلستان ولایتونو.[۱۰]
نیټه سمول
مخکینۍ نیټه سمول
ډرینګیان د خلکو په لیست کې وو چې د اکامینیډز څخه دمخه د افسانوي پاچا نینس لخوا واکمن وو.
د Achaemenid دورې په جریان کې، دا سیمه د زرنیک ستراپي برخه وه.
د ساسانیانو دوره سمول
دا ولایت د 240 زیږدیز کال په شاوخوا کې، د دویم ساساني امپراتور شاپور د واکمنۍ پرمهال، د امپراتورۍ د مرکزي کولو په هڅه کې رامینځته شو. تر دې وړاندې دا ولایت د سورین پارتیان سلطنت لاندې و، د پارتیان امپراتورۍ او سورین پارتیان سلطنت له ماتې او سقوط وروسته اردشیر ساکانشاه د دې ساساني واکمن شو او خلک یې زردشتیان وو. سیستان د زردشتیزم له مذهب سره خورا قوي اړیکه درلوده او د ساسانیانو په دوره کې د هامون جهيل د دې مذهب د پیروانو له دوو زیارتونو څخه و. د زردشت په دود کې، جهيل د زردستر د تخم ساتونکی دی، او د نړۍ د وروستي بیارغونې څخه سمدستي مخکې، درې میرمنې جهيل ته ننوځي او هر یو یې سوشیانت زیږوي، چې د بیارغونې په وروستي بیارغونه کې به د انسانیت ژغورونکی وي. نړۍ.
اسلامي فتوحات سمول
د ایران د مسلمانانو د فتحې پر مهال، وروستی ساسانی پاچا یزدګرد دریم ، د ۶۴۰ لسیزې په نیمایي کې سکسیستان ته وتښتید، چې هلته د هغه د والي ایپرویز سقستاني (چې لږ یا لږ خپلواک و) مرسته وکړه. په هرصورت، یزدګرد III په چټکۍ سره د مالیې پیسو غوښتنه کولو سره دا ملاتړ پای ته ورساوه چې هغه یې په ورکولو کې پاتې راغلی. [۱۱] [۱۲] [۱۳]
په ۶۵۰ کال کې عبدالله بن عامر په کرمان کې د خپل مقام له ټینګولو وروسته د مجاشي بن مسعود تر قوماندې لاندې یو لښکر سیکسستان ته واستاوه. د لوط د دښتې له تېرېدو وروسته ماشه بن مسعود سقستان ته ورسېد. خو هغه له سختې ماتې سره مخ شو او شاتګ ته اړ شو. [۱۴]
یو کال وروسته عبدالله بن عامر د ربیع بن زیاد حارثي تر قوماندې لاندې یو لښکر سیکسستان ته واستاوه. له څه مودې وروسته هغه د کرمان او ساکستان تر منځ سرحدي ښار ذالق ته ورسېد او د دغه ښار بزګران یې اړ کړل چې له راشدینو خلافت سره بیعت وکړي. بیا یې د کرکویه په قلعه کې هم ورته کار وکړ چې د اور مشهور معبد یې درلود چې د سیستان په تاریخ کې یادونه شوې ده. [۱۵] وی سپس به تصرف زمینهای بیشتری در استان ادامه داد. له هغه وروسته یې زرنګ محاصره کړ او له ښاره بهر له یوې سختې جګړې وروسته اپرویز او د هغه سړي تسلیم شول. کله چې اپروز د تړون د شرایطو په اړه د بحث لپاره ربیع ته لاړ، هغه ولیدل چې هغه د دوو مړو سرتیرو جسدونه د کرسۍ په توګه کاروي. دا ویره لرونکی اپارویس چې د سکسیستان اوسیدونکي یې د عربو له لاس څخه د خلاصون په خاطر له هغوی سره د یوې درنې معاوضې په بدل کې سوله وکړه چې د زرو غلامانو په بدل کې یې د زرو لوښو سره د سرو زرو رګونه هم شامل وو. [۱۵] [۱۲] بنابراین سکستان تحت کنترل خلافت راشدین درآمد.
له فتحو وروسته اسلامي دوره سمول
د صفاریانو کورنۍ ، چې له عربو وروسته د ایران لومړنی بشپړ خپلواک حکومت و، د یعقوب بن لیث صفاري لخوا تاسیس شو. يعقوب د جګړې د قوماندان په توګه مخکې له دې چې د مسو په جوړولو ( صفر ) او عيارۍ بوخت و. هغه زیاته برخه هغه څه چې اوس ایران دي فتح کړل، او د سیستان په سیمه باندې د تسلط له کولو وروسته یې د پاکستان او افغانستان زیاتې برخې فتحه کړې او وروسته یې تاجکستان، ترکمنستان او اوسني ازبکستان هم فتحه کړل.
مورفوفونیمکس سمول
سیستانیانو خپل نوم د سیکستان (د ساکا ځمکه) څخه اخیستی. ساکا د سیتیانو یوه قبيله وه چې د ایران پلو ته کډه شوې وه.د ] [ پخوانی زوړ فارسي نوم - د ساکا واکمنۍ دمخه - زرانکا یا درنګیانا ("د اوبو ځمکه") وه.دغه پخوانۍ بڼه هم د افغانستان ] نيمروز [ د مرکز زرنج د نوم ريښه ده.
په شاهنامې کې سیستان د زابلستان په نوم هم یاد شوی چې د ننني افغانستان په ختیځ کې له یوې سیمې وروسته موقعیت لري. د فردوسي په کیسه کې زابلستان د ایران د افسانوي اتل رستم د زیږون ځای بلل شوی دی.
ژبه سمول
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: گویش سیستانی
د سیستان خلک د سیستاني ژبو خبرې کوي، چې د پارسي ژبې یوه له ژبو څخه ده.
له یوې خوا دغه قاموس د خراساني له اوسنیو او پخوانیو ژبو سره او له هغې ور هاخوا د ترانسهري او اوسني تاجک له مړو ژبو سره خورا لغوي او ګرامري تړاو لري. [۱۶]
لغت پوهانو د سیستاني ژبي د څلورو پریښودو پارسي ژبو څخه یوه بللې ده. ابو ریحان البیروني په السیدنة کې د سیستاني ژبې ځینې کلمې وړاندې کړې دي. [۱۷]د سیستاني ډیرې خبرې د زر کاله پخوا په پرتله ډیر نه دي بدل شوي. [۱۸] که څه هم اصلي ژبه، چې شاید سیګازي وي، لا دمخه له منځه تللې او یوازې د هغې ژبي پاتې دي. [۱۹]
په سیستاني ژبو کې یو مذهبي سندره پاتې ده چې د ساسانیانو وروستیو دورې ته منسوب دی. د کاراکوې د اور د معبد سندره د سیستان د زردشتیانو یو له خورا ښکلي مذهبي سندرو څخه و، چې د اور د ځایونو د رڼا کولو په وخت کې په لوړ غږ ویل کیده. [۲۰]
جامې سمول
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: پوشاک سیستانی
سیستاني لباس د سیستان د خلکو دودیزه او محلي جامې دي او د کلتور، جغرافیې او په تیرو او اوسني وخت کې له طبیعت سره د زرګونو کلونو د همغږۍ څخه اخیستل شوي. [۲۱] [۲۲] [۲۳]
د نارینه وو جامې سمول
د سیستان د نارینه جامو کې په عمده توګه دستکشې ، خولۍ ، کمیسونه او پتلون شامل دي. [۲۴] دستار په محلي ژبو کې د لانګوټ په نوم یادیږي، چې ډیری یې سپین رنګ لري. د نارینه کمیسونه اوږد او د زنګون په اوږدو کې دي. دا کمیسونه په 3 pleated، sari، او ټرن موډلونو کې کارول کیږي. معمولا، د کمیس شکل ته په پام سره، پتلون هم ساده یا خوندور وي. د ورېښمو ګنډل د شتمنو خلکو په جامو کې ترسره کیږي. د سیستان په محلي ژبو کې پتلون ته تیمو یا تومون ویل کیږي، کمیس یې پنیر دی، او کریک شوي ډول یې د چیل ټریز په نوم یادیږي، چې د آستین حلقې له ښکته څخه لږ تر لږه 34 درزونه لري. همدارنګه، سیستاني نارینه په خپل کمیس باندې واسکټ اغوندي، چې د جلزګاه په نوم یادیږي.
د ښځو جامې سمول
د سیستاني میرمنو جامې هم ساده او ډیزاین سره دي. د ښځو جامې د نارینه وو په څیر اوږدې او نرمې وي. سیستاني میرمنې د خپلو دودیزو او ورځني جامو سربیره د رخصتیو او جشنونو لپاره ډول ډول جامې هم چمتو کوي. د سيستاني ښځو د ورځني جامو يوه ځانګړنه د ستنې يو ډول کار دی چې د جامو په زنګون او کف کې کارول کېږي، چې په سيمه ييزه ژبه کې ورته سياه دوزي وايي. دا جامې یو کمیس او نرم پتلون لري. د کمیس اوږدوالی د زنګون لاندې دی او د کمر شاوخوا یې خوندور دی. دوی یو مستطیل سرې حجاب هم اغوندي. د جشنونو او خوشحاله پیښو لپاره جامې، چې د خوښۍ پتلون لري، د زنګون پورې یو کمیس چې په دواړو خواوو کې دوه ټوټې وي. دوی یو خوندور سکرټ هم اغوندي چې د تیمو په نوم یادیږي، او دا د زنګون اوږدوالی دی. د سکرټ عرض 9 مترو ته رسیږي. په دې جامو کې کارول شوي لاسي درې غوږونه دي. د دې لباس یوه بېلګه د خراسان د ښځو په دودیزو جامو کې هم لیدل شوې ده. همدارنګه دوه غاړې کميس، تاجک کميس، لستوڼي او چادر د سيستاني ښځو د ځايي جامو برخه ده. [۲۵]
کلتور او هنر سمول
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: فرهنگ سیستانی
لاسي صنایع سمول
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: صنایع دستی سیستان
د سیستان لاسي صنایع په ایران او نړۍ کې یو له اصلي او غوره لاسي صنایعو څخه دی او تاریخ یې تاریخ ته ځي. د سیستان خلک هم د ایران د نورو قومونو په شان تل د خپلو پلرونو له هنر څخه د ښه استفادې لپاره د یوې لارې په لټه کې دي. د سیستان لاسي صنایع د همدې فکر بنسټ دی او دا کار د وخت په تیریدو سره د ارزښتناکو او ښایسته اثارو د رامینځته کیدو لامل شوی چې ورځ تر بلې یې ښکلا زیاتیږي.
بټنوک|سیستاني تور ګنډل په جامو کې
بټنوک|غاز بافي سیستان
- ځینې هنري
- د چټانو اوبدلو (په سیستاني خلق بافي کې)
- د سیستان کریم ګنډل
- سیستاني زیورات
- د سیستان تور ګنډل
- دودنی بافی سیستانی
- نیمروزدوزی (د څلویښتو ټوټو ګنډلو یو ډول)
- د سیستان غالۍ اوبدل
- ګلم (شال) په سیستان کې اوبدل
- د تنباکو اوبدلو
پخلی سمول
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: آشپزی سیستانی
سيستاني پخلي په سيستان او د سيستان د خلکو تر منځ د پخلي طرز او طريقه ده.که څه هم د پیړیو په اوږدو کې، سیستاني خواړه د مختلفو کلتورونو د خواړو څخه اغیزمن شوي، مګر بیا هم دا په خپل ډول کې ځانګړی او متنوع دی. د سیستان د خلکو د ګاونډیو کلتورونو ډیری خواړه هم د سیستان د خواړو څخه اغیزمن شوي دي.
تاریخ سمول
د سيستاني د پخولو تاريخ د سيستان د خلکو د تاريخ په څېر ډېر زوړ دى. د سيستاني د پخولو طريقه د تاريخي ريښو او د خپل ځانګړيتوب له مخې له نورو سره توپير لري.سیستاني خواړه د خپل خوند او کیفیت له امله په نړۍ کې شهرت لري. د سیستاني پخلي طریقه د ختیځ پخلي طریقه سره ورته ده د هغې د چمتو کولو او خوند او همدارنګه د خوندور مصالحو او موسمونو له امله. [۲۶]
سرچينې سمول
- ↑ کينډۍ:Статья
- ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
- ↑ Barthold, Vasilii Vladimirovich (2014-07-14). An Historical Geography of Iran (به انگلیسی). Princeton University Press. p. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.
- ↑ "A Study of the Sistani People's Culture in Iran". 4 (1) (Afro Asian Journal of Anthropology and Social Policy ed.). 2013. ISSN 2229-4414. Archived from the original on 2023-03-14.
- ↑ Mehri Mohebbi, Zahra Mohebbi (2015). "Demography of Race and Ethnicity in Iran" (به انگلیسی) (The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity ed.). Dordrecht: Springer Netherlands. Rogelio Sáenz, David G. Embrick, Néstor P. Rodríguez: 353–366. doi:10.1007/978-90-481-8891-8_18. ISBN 978-90-481-8891-8.
- ↑ بهاری، محمدرضا.
- ↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
- ↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
- ↑ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
- ↑ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
- ↑ Pourshariati 2008.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Morony ۱۹۸۶.
- ↑ Zarrinkub ۱۹۷۵.
- ↑ Marshak او Negmatov 1996.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Zarrinkub 1975.
- ↑ افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا
- ↑ فرهنگ معین، ج ۵، زیر عنوان «سیستانی».
- ↑ محمدی خمک، جواد، مقاله «گویش سیستانی در ترجمه قرآن قدس» در ماتیکان سیستان، مجموعه مقالات سیستانی، مشهد، و اژیران، ۱۳۷۸، ص ۴۷۱.
- ↑ بهار، محمدتقی، سبکشناسی.
- ↑ سیستانی، محمداعظم.
- ↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا
- ↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان
- ↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی
- ↑ سیستانی، محمد اعظم، مردمشناسی سیستان، ص۷۰و۷۱
- ↑ آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین
- ↑ سیستانی، محمد اعظم، مردمشناسی سیستان (انواع خوراک مردم)، چاپ (۲۰۱۱).